1. Δώστε σύντομα τον ορισμό των παρακάτω λέξεων :
- “ανεξιθρησκεία” = Ανεξιθρησκεία θα πει η ελευθερία κάθε πολίτη να λατρεύει τον Θεό στον οποίο πιστεύει χωρίς να στερείται την περιουσία του ή να τίθεται σε κίνδυνο η ζωή του
- «Αίρεση» = στην εκκλησιαστική γλώσσα ονομάζεται η επιλογή, είτε από ένα είτε από περισσότερα μέλη της Εκκλησίας, ενός μέρους από το σύνολο της εκκλησιαστικής διδασκαλίας και η εμμονή σε αυτό. Με αυτήν την επιλογή οι αιρετικοί απομακρύνθηκαν από τη δογματική διδασκαλία και την πίστη της Εκκλησίας.
- «Θρησκευτικός συγκριτισμός» =η προσπάθεια να εισάγουν κάποιοι στην χριστιανική διδασκαλία παραδόσεις και αντιλήψεις από άλλες θρησκείες, δηλαδή τον Ιουδαϊσμό, ή τις ανατολικές θρησκείες, δηλαδή μια ανάμειξη και συγχώνευση της διδασκαλίας και της παράδοσης του Χριστιανισμού με αντιλήψεις και ήθη άλλων θρησκευτικών ρευμάτων και θρησκειών
- «απόλυτος προορισμός» = ο Θεός σώζει μόνο όποιον θέλει κι ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτε για να αλλάξει το θέλημα του Θεού γι αυτόν.
2. Αντιστοίχιση. Αντιστοιχίστε στη στήλη Α και Β τα πολιτικά και τα θρησκευτικά αίτια:
Α
1. θρησκευτικά ……..β, γ, ε…………
2. πολιτικά …………α, δ…………….
Β
α. Η χριστιανική Εκκλησία θεωρήθηκε ο συνεκτικός ιστός που ένωσε ολόκληρη την αυτοκρατορία, έδωσε θρησκευτική γαλήνη στην αυτοκρατορία και θεωρήθηκε ότι θα αποτρέψει κάθε μελλοντική θρησκευτική κρίση στην επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
β. Οι χριστιανοί αποκαλούσαν «Κύριο» μόνο τον Ιησού και αρνούνταν αυτόν τον τίτλο σε οποιονδήποτε άλλο, ακόμη και στον αυτοκράτορα. Αυτό αποτελούσε προσβολή προς την αυτοκρατορία και τον αυτοκράτορα, αφού η θεότητα που αποδιδόταν στον αυτοκράτορα θεωρείτο η δυνατότητα ενότητας του λαού της αυτοκρατορίας. Όταν εξέλιπε η προσβολή αυτή, με την ελευθερία πίστεως επήλθε γαλήνη στην αυτοκρατορία.
γ. Ο Χριστιανισμός, παρά τις διώξεις, τους τρεις πρώτους μ.Χ. αιώνες μπόρεσε να μιλήσει στις ψυχές των ανθρώπων. Άνθρωποι με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές έγιναν χριστιανοί και η χριστιανική πίστη πήρε σάρκα μέσα από τη γλώσσα, την τέχνη, τις κοινωνικές σχέσεις. Στα Μεδιόλανα αναγνωρίστηκε η πολιτισμική πραγματικότητα και καταδικάστηκε κάθε απόπειρα απαγόρευσης της χριστιανικής θρησκείας.
δ. Ο Χριστιανισμός παρόλους τους διωγμούς είχε κερδίσει πιστούς σ΄όλα τα κοινωνικά στρώματα και σ΄ όλες τις βαθμίδες της εξουσίας στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία. ¨Ηταν μια πίστη με οικουμενικό πνεύμα και προέβαλε την αγάπη και την ανοχή. Η χριστιανική πίστη έγινε ο φορέας του μελλοντικού ρωμαϊκού πολιτισμού.
ε. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε μονοθεϊστικές και χριστιανικές επιρροές. Η μητέρα του ήταν χριστιανή. Σ΄ όλη τη ζωή του, παρόλο που ήταν ο Μέγας Αρχιερέας της εθνικής θρησκείας, υποστήριζε το χριστιανισμό και εκδηλωνόταν αρκετές φορές υπέρ της Εκκλησίας. Η πρώτη δημόσια έμμεση υποστήριξη του χριστιανισμού ήταν η συμβολή του στο διάταγμα των Μεδιολάνων).
3. Κυκλώστε το Σ αν είναι σωστή και το Λ αν είναι λάθος η πρόταση :
- Η αίρεση του εθνοφυλετισμού των ορθοδόξων χωρών πρέσβευε ότι κάποιοι ορθόδοξοι λαοί ήταν ανώτεροι και καλύτεροι ορθόδοξοι χριστιανοί από άλλους άλλων ορθοδόξων λαών [Σ] Λ
- Η Θεότητα δεν υπόκειται στο χρόνο, βρίσκεται εκτός χρόνου και δημιούργησε τον χρόνο [Σ] Λ
- Ο Ιησούς Χριστός δεν είχε δύο φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη, αλλά μόνο μία φύση, τη θεία, η οποία απορρόφησε την ανθρώπινη. Ο Θεός παρουσιάζεται φαινομενικά μόνο ως άνθρωπος. Σ [Λ]
- Οι αιρέσεις αμφισβήτησαν τις θεμελιώδεις αλήθειες της χριστιανικής πίστης και ειδικότερα τοπρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού και το τρισυπόστατο και ομοούσιο της Αγίας Τριάδος. [Σ] Λ
- Τα σημαντικότερα αίτια που δημιουργούν την αίρεση είναι ο εγωϊσμός, η αλαζονία και η υπερτίμηση της λογικής του ανθρώπου και της δυνατότητάς της να αποκαλύψει την αλήθεια. [Σ] Λ
- Ο Χριστός δεν είναι Θεός και «ομοούσιος» με τον Πατέρα του αλλά κτίσμα (=δημιούργημα) του Θεού. Σ [Λ]
- Οι Θεοπασχίτες πρέσβευαν ότι ολόκληρη η Αγία Τριάδα καρφώθηκε στο σταυρό και για τούτο έλεγαν : Άγιος ο Θεός, άγιος Ισχυρός, άγιος αθάνατος, ο σταυρωθείς δι ημάς ελέησον ημάς. [Σ] Λ
- Οι αιρέσεις διαίρεσαν την Εκκλησία. Δημιούργησαν εντάσεις, συγκρούσεις, εχθρότητες και διχασμό μεταξύ των χριστιανών. Η εγωϊστική παραμονή των αιρετικών στις κακοδοξίες τους τους απέκοψε από την παράδοση και από το σώμα της Εκκλησίας. [Σ] Λ
- Η αγάπη αντικαταστάθηκε από την εμπάθεια και το μίσος, η αδελφοσύνη από την καχυποψία. [Σ] Λ
- Η Εκκλησία λόγω των αιρέσεων σπαράσσεται από εσωτερικές διαμάχες που επιτρέπουν στην πολιτεία και στον αυτοκράτορα να παρέμβει για να αναμειχθεί στα θεολογικά ζητήματα. [Σ] Λ
- Δημιουργήθηκαν με τις αιρέσεις οι προϋποθέσεις να αποσχιστούν οι ανατολικές επαρχίες από την Βυζαντινή αυτοκρατορία και έτσι να αποδυναμωθεί και να νικηθεί στο τέλος. [Σ] Λ
- Η πίστη του προτεστάντη πιστού οδηγεί σε ενοχική διδασκαλία , τον αναγκάζει να βρίσκεται πάντοτε μέσα σε ατμόσφαιρα κατάθλιψης μια και δεν ξέρει τί έχει προορίσει ο Θεός αυτόν για τη ζωή του και δεν έχει ελπίδα ανάστασης. [Σ] Λ
- Ο Πατήρ και ο Υιός εκπορεύουν και οι δύο το Άγιο Πνεύμα, το οποίο δεν μπορεί να εκπορεύσει τον εαυτό του, άρα είναι κατώτερο από τα άλλα δύο πρόσωπα. Σ [Λ]
- Στην εικόνα των δυτικών ο Πατέρας και ο Υιός παρουσιάζονται σαν άνθρωποι με λογική, το άγιο Πνεύμα εμφανίζεται με ζωϊκή μορφή, χωρίς λογική, δηλαδή δηλώνεται ότι είναι κατώτερο από τα άλλα δύο πρόσωπα. [Σ] Λ
- Ο Θεός Πατέρας είναι αρχή και αιτία του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, ο Υιός γεννάται πάντοτε από τον Πατέρα, το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται πάντα από τον Πατέρα. Και τα τρία πρόσωπα έχουν την ίδια αξία μεταξύ τους και ζουν σε μια αγαπητική κοινωνία προσώπων. [Σ] Λ
- Αν πιστέψουμε τις αιρέσεις τότε σχίζεται η αλήθεια του Χριστού και δεν έχουμε σωστή γνώμη για τις σχέσεις των προσώπων της Αγίας Τριάδας και για τις σχέσεις μεταξύ μας. [Σ] Λ
- Η Θεία Λειτουργία εμπεριέχει όλες τις προσφορές του Ελληνισμού, γλώσσα, φιλοσοφία, τέχνη, ηθικές αξίες και κοινωνική (θεανθρώπινη) ζωή. [Σ] Λ
- Σώμα και ψυχή αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα και το ανθρώπινο σώμα είναι ο ναός του Θεού, στο οποίο το Πνεύμα παύει να περιφρονεί την ύλη. [Σ] Λ
- Με τις αποφάσεις στα Μεδιόλανα οι χριστιανοί λατερύουν ανεμπόδιστα το Θεό τους, χωρίς να στερούνται κανένα άλλο πολιτικό, κοινωνικό ή προσωπικό δικαίωμα π.χ. περιουσία, τιμή, δικαίμα στη ζωή. [Σ] Λ
- Ο χριστιανικός κλήρος απέκτησε τις ίδιες φορολογικές ατέλειες με τον εθνικό κλήρο, αναγνωρίστηκε νομικά η Εκκλησία ως κοινωνικός θεσμός που τελεί υπό την προστασία του αυτοκράτορα. [Σ] Λ
- Το δίκαιο άρχισε να εξανθρωπίζεται χάρη στις επιρροές που δέχτηκε από τη χριστιανική διδασκαλία. Καταργήθηκε ο θάνατος με σταύρωση, ο στιγματισμός στο πρόσωπο και η πλήρης απομόνωση των φυλακισμένων. [Σ] Λ
- Στα ανώτερα αξιώματα της πολιτείας και του στρατού ανήλθαν λιγότεροι χριστιανοί από ό,τι στο παρελθόν. Σ Λ
- Δημιουργήθηκαν εκκλησιαστικά δικαστήρια που έκριναν υποθέσεις πολιτικής φύσεως. Σ [Λ]
- Ανοικοδομήθηκαν λαμπροί χριστιανικοί ναοί σε όλη την αυτοκρατορία. [Σ] Λ
4. Συμπληρώστε τα κενά του κειμένου με τις λέξεις που βρίσκονται στην παρένθεση : (ομοούσιος, Σύμβολο, Θεοπασχιτισμού, ανθρώπινη, αλήθεια, κτίσμα, πολεμούν, συνέργεια, θεϊκή, προσηλωθεί).
Στο Σύμβολο της Πίστεώς μας, στο οποίο κάθε άρθρο του καθιερώθηκε μετά από πολλές δυσκολίες και μερικές φορές είναι καρπός αιματηρών συγκρούσεων, υπάρχουν άρθρα – φράσεις που …[πολεμούν]…τις αιρέσεις: 1) Το δεύτερο άρθρο λέει σαφώς πως ο Χριστός είναι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, είναι ..[ομοούσιος]……με τον Θεό Πατέρα, Υιός του Θεού. Πολεμά την αίρεση του Αρειανισμού που πρεσβεύει ότι ο Χριστός είναι “…..[κτίσμα]……”, δημιούργημα του Θεού κι όχι Θεός. 2) Το τρίτο άρθρο αντιμετωπίζει την αίρεση του Νεστοριανισμού, που υπερτονίζει την ..[ανθρώπινη]……φύση του Χριστού, και ονομάζει την Παναγία “Χριστοτόκο”, δηλαδή ο Χριστός είναι μόνο άνθρωπος. Το τρίτο άρθρο, όμως, μας διδάσκει ότι ο Θεός κατέβηκε από τον ουρανό και γεννήθηκε από μία θνητή γυναίκα, την Παναγία, αλλά με τη …..[συνέργεια]…..του Αγίου Πνεύματος, χωρίς τη συμμετοχή ανδρός. 3) Από την άλλη όμως, το 4ο άρθρο αντιμετωπίζει την αίρεση του Μονοφυσιτισμού, που υπερτονίζει την ..[θεϊκή]……φύση του Χριστού, με την θεωρία ότι η ανθρώπινη φύση απορροφήθηκε από την θεία, γιατί ο Χριστός ήταν αληθινός, τέλειος άνθρωπος με σάρκα και οστά, και καρφώθηκε πάνω στο Σταυρό, και ενταφιάστηκε. Άρα η ανθρώπινη φύση Του΄ήταν αυτή που σταυρώθηκε κι όχι η θεία (αυτό ακριβώς πολεμά και την τριαδολογική αίρεση του ..[Θεοπασχιτισμού]…, που έλεγε πως ολόκληρη η Αγία Τριάδα σταυρώθηκε πάνω στο Σταυρό. Η θεία φύση είναι άϋλη, επομένως δεν είναι δυνατόν να …[προσηλωθεί]…..σε υλικό, στέρεο υλικό. Μόνο η ανθρώπινη φύση του Χριστού καρφώθηκε στο σταυρό). Το …[Σύμβολο]….της Πίστεως επομένως, δίνει την απάντηση στις αιρέσεις αυτές και και μας φανερώνει την ..[αλήθεια].
5. Αντιστοιχίστε τη στήλη Α με τη στήλη Β.
Α
1. Προσφορά Ελληνισμού στον Χριστιανισμό …..α, γ, δ, ζ, θ, …………….
2. Προσφορά του Χριστιανισμού στον Ελληνισμό ……..β, ε, στ, η.……………..
Β
α. οι καλές τέχνες όπως η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία κ.ά.
β. οικουμενικό χαρακτήρα χωρίς διακρίσεις φυλής, γλώσσας, θρησκείας
γ. οι μορφές της κοινωνικής ζωής.
δ. η ελληνική γλώσσα
ε. σχέση Θεού και Ιστορίς
στ. οικουμενικό πνεύμα
ζ. η ελληνική φιλοσοφία
η. σχέση Θεού και ανθρώπου
θ. οι ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες, για την παιδεία και την αγωγή
6. Ποια υπήρξε η σημασία της συνάντησης Ελληνισμού και Χριστιανισμού για την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού; (σελ. 52: Ο Χριστιανισμός σ έβεται την αρχαία σοφία και τα διδάγματα του ελληνικού πνεύματος. Ο Ελληνισμός είναι το πολιτισμικό λίκνο μέσα στο οποίο εκφράστηκε η Αλήθεια του Χριστιανισμού. Αυτή την κληρονομιά ο χριστιανός δεν την αποβάλλει. Την κρατάει και την πλουτίζει μέ νέα έμπνευση : την αγάπη, την πίστη, την ελπίδα για το νέο κόσμο του Θεού. Σήμερα ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αναγνωρίζουν οι ευρωπαίοι πολίτες ότι εμπνέεται από τα ιδεώδη του ελληνισμού και του χριστιανισμού, όπως τα βίωσαν και τα δίδαξαν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας κατά τους πρώτους 8 αιώνες κοινής χριστιανικής κληρονομιάς όλων των χριστιανών.
7. Τι γνωρίζετε για την αίρεση του «Αρειανισμού»; Τί συνέπειες έχει για τους πιστούς της; (= ιδρυτής του ο Άρειος, ιερέας της Αλεξάνδρειας. Δίδαξε οτι : ο Χριστός δεν είναι Θεός και «ομοούσιος» με τον Πατέρα του αλλά κτίσμα (=δημιούργημα) του Θεού. Όταν αρνείται τη θεότητα του Χριστού απορρίπτει και το απολυτρωτικό του έργο. Ο άνθρωπος κατά συνέπεια παραμένει δέσμιος της αμαρτίας και του Θανάτου αφού ο Χριστός δεν είναι Θεός και δεν μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε κοινωνία με τον Θεό και επομένως στην σωτηρία).
8. Τι γνωρίζετε για την αίρεση του Νεστοριανισμού; Τί συνέπειες έχει για τον άνθρωπο ; (Είναι αίρεση της οποίας ιδρυτής είναι ο αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος που υπερτόνιζε την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Η Παναγία κατά τον Νεστόριο δεν ήταν Θεοτόκος, αλλά Χριστοτόκος, αφού γέννησε τον άνθρωπο Χριστό στον οποίο κατοίκησε ο Θείος Λόγος. Η υποτίμηση της θεϊκής φύσης του Ιησού μειώνει το γεγονός της λύτρωσης που προσέφερε ο Χριστός. Αποκλείεται η ένωση Θεού και ανθρώπου, αφού ο Ιησούς είναι μόνο ένα ηθικό πρότυπο ανθρώπου και όχι Θεάνθρωπος.)
9. Τι διδάσκει η αίρεση του Μονοφυσιτισμού; τί συνέπειες έχει για τον άνθρωπο; (Είναι αίρεση της οποίας ιδρυτής είναι ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής. Δίδαξε ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είχε δύο φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη, αλλά μόνο μία φύση, τη θεία, η οποία απορρόφησε την ανθρώπινη. Ο Θεός παρουσιάζεται φαινομενικά μόνο ως άνθρωπος. Αν όμως στο πρόσωπο του Ιησού δεν είναι ενωμένη η θεία και ανθρώπινη φύση, τότε η σωτηρία εξαρτάται από μόνο τον Θεό, αφού ο άνθρωπος δεν έχει καμία συμμετοχή σ΄ αυτήν.
10. Τί δίδασκαν οι Θεοπασχίτες ; Ποια απάντηση έδωσε η Εκκλησία; (Οι Θεοπασχίτες πρέσβευαν ότι ολόκληρη η Αγία Τριάδα καρφώθηκε στο σταυρό και για τούτο έλεγαν : Άγιος ο Θεός, άγιος Ισχυρός, άγιος αθάνατος, ο σταυρωθείς δι ημάς ελέησον ημάς. Ο Θεός είναι πνεύμα και δεν είναι δυνατόν να καρφωθεί στον υλικό ξύλινο σταυρό ένα πνεύμα. Στο σταυρό προσηλώθηκε ο Θεάνθρωπος Χριστός με την ανθρώπινη φύση του πραγματικά πάνω στο σταυρό καρφωμένη. Με θαύμα που συνέβηκε στην Κων/λη, όπου ένας ανεμοστρόβιλος πήρε ένα παιδί πέντε χρονών, το ανέβασε στον ουρανό, κι όταν το κατέβασε πάλι ασφαλώς στη γη, εκείνο είπε ότι πήγε στον ουρανό και άκουσε τους αγγέλους να υμνούν τον Θεό με τα λόγια : Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς. Από τότε λέγεται ο τρισάγιος ύμνος στην αρχή κάθε προσευχής του χριστιανού).
11. Ποιες ήταν οι συνέπειες των αιρέσεων στον εκκλησιαστικό χώρο; σελ. 54-55: Οι αιρέσεις διαίρεσαν την Εκκλησία. Δημιούργησαν εντάσεις και συγκρούσεις, που άφηναν πληγές και προκαλούσαν εχθρότητες και ψυχικό διχασμό μεταξύ των χριστιανών. Κατ΄αρχάς, η εγωϊστική παραμονή των αιρετικών στις κακοδοξίες τους τούς απέκοψε από την παράδοση και από το σώμα της Εκκλησίας. Κατόπιν, η αγάπη αντικαταστάθηκε από την εμπάθεια και το μίσος, η αδελφοσύνη από την καχυποψία. Χριστιανοί συγκρούονται μεταξύ τους, διαπληκτίζονται και αλληλοϋποβλέπονται. Δείχνουν τον χειρότερό τους εαυτό. Η Εκκλησία δεν κλονίζεται, αλλά σπαράσσεται από εσωτερικές διαμάχες που επιτρέπουν στην πολιτεία και στον αυτοκράτορα να παρέμβει και να αναμειχθεί στα θεολογικά ζητήματα. Η ανάμειξη αυτή θεμελιωνόταν στην ιδέα ότι τα θέματα της Εκκλησίας σχετίζονται με την ευημερία της κοινωνίας και συνεπώς υπάγονται στην αρμοδιότητα του κράτους και του αυτοκράτορα. Ως στόχο είχε την ειρήνευση της Εκκλησίας και την αποκατάσταση της κοινωνικής τάξης και ηρεμίας, οι οποίες με τις θεολογικές έριδες διασαλεύονταν.
12. «Και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον, το λαλήσαν δια των προφητών«. Σε ποιες αιρέσεις απαντά το όγδοο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως; με ποιες φράσεις πολεμά ποια αίρεση; (Το όγδοο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως με τη φράση «το εκ του Πατρός εκπορευόμενον», διδάσκει ότι ως προς την φύση Του είναι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος και χαρακτηριστικό του είναι να «εκπορεύεται», να πηγάζει από μόνο τον Θεό Πατέρα. Αν εκπορευόταν και από τον Υιό όπως πρέσβευε η παπική αίρεση του filioque=φιλιόκβε=και εκ του Υιού, τότε αν δύο πρόσωπα εκπόρευαν το τρίτο και το τρίτο δεν εκπόρευε τον εαυτό του και κανένα από τα άλλα δύο πρόσωπα της αγίας Τριάδος, τότε θα ήταν κατώτερο από τα άλλα δύο και θα χάλαγε η Αγία Τριάδα, θα γινόταν Δυάδα. Αυτό όμως χαλάει την αγαπητική κοινωνία και τελειότητα της Τριάδος των προσώπων της αγίας Τριάδος. Συνέπειά του θα ήταν να μην θεωρούμε με τη σειρά μας ίσους όλους τους ανθρώπους αλλά να κάναμε διακρίσεις σε γλώσσες, χρώμα, θρησκεία, λαό ανάμεσα στους ανθρώπους. Με τις φράσεις : «συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον» διδάσκει ότι το άγιο Πνεύμα είναι ισότιμο με τα άλλα δύο Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και λατρεύεται μαζί με τα άλλα δύο με την ίδια τιμή και αξία. Η φράση «το λαλήσαν δια των προφητών», δηλώνει την συνεργασία του με τον Πατέρα και τον Υιό, γιατί ελεύθερα στην Παλαιά Διαθήκη, μέσα από το στόμα των προφητών, φανερώνει την αλήθεια για τον Θεό στους ανθρώπους. Στην Καινή Διαθήκη αποστέλλεται από τον Υιό, σε συνεργασία μαζί του, και μπαίνει στην Ιστορία, την Πεντηκοστή, για να αγιάζει προσωπικά κάθε άνθρωπο που βαπτίζεται στο όνομα της Αγίας Τράδος).
13. Ποια είναι η θέση της Εκκλησίας απέναντι στην αίρεση και τον αιρετικό σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου; (σελ. 54: Η Εκκλησία κατακρίνει την αίρεση και όχι τον αιρετικό , την κακοδοξία, όχι τον άνθρωπο).
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ : ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ, ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 