ΕΝΟΤΗΤΑ 10 ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ – ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΦΥΓΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ

http://users.sch.gr/geioanni/sel-ekpaideusi/sxolikes_ergasies/TRITH-GYMNASIOY-THRHSKEYTIKA/sel_1=1-15/10.htm

---

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

---

Α.        ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ:  ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΩΚΟΜΕΝΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣØ         1.  Κατακόμβες ήταν υπόγεια «κοιμητήρια» (νεκροταφεία) ευκατάστατων Ρωμαίων που από τον 2ο αι. μ.Χ.δημιουργήθηκαν κατά μήκος μεγάλων δρόμων και είχαν τη μορφή υπόγειου λαβύρινθου. Το  μήκος τους έφθανε πολλά χιλιόμετρα. Οι διάδρομοι δεν ήταν ιδιαίτερα ευρύχωροι.    2. Στους τοίχους των διαδρόμων κατασκεύαζαν ορθογώνια κοιλώματα (τα «Αρκοσόλια») όπου έθαβαν τους νεκρούς. Οι πλουσιότεροι είχαν μέσα στις Κατακόμβες οικογενειακούς τάφους (ολόκληρα δωμάτια ή μεγαλύτερα κοιλώματα στους τοίχους)Τους διακοσμούσαν με τοιχογραφίεςØ      Κατά τη διάρκεια των Διωγμών οι Χριστιανοί χρησιμοποίησαν τις Κατακόμβες: α.  Για τόπους μυστικής συγκέντρωσης β.  Για να  κρύβονται από τους διώκτες τους. γ.  Για να  θάβουν τους νεκρούς τους (οι περισσότεροι από αυτούς ήταν «Μάρτυρες») δ.  Για να τελούν το μυστήριο τς Θείας Ευχαριστείας. ….Β.       ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ Η ΠΙΣΤΗ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΩΝΕΙ Ø      Κάθε βράδυ οι Χριστιανοί συγκεντρώνονταν στις Κατακόμβες 1.  Έθαβαν τους νεκρούς μάρτυρες και προσεύχονταν για την ανάπαυσή τους   2.  Άκουγαν το κήρυγμα από τον «Απόστολο» ή τον «Πρεσβύτερο» της Ενορίας. 3. Τελούσαν τη Θεία Λειτουργία στον τάφο του Μάρτυρα (αντί για Αγία Τράπεζα) Ø      «Κρύπτες» ήταν δωμάτια στην κατακόμβη που μετατράπηκαν σε υπόγειους ναούς. Σε πολλές από αυτές τις «Κρύπτες» σώζονται μέχρι σήμερα τοιχογραφίες με συμβολικές παραστάσεις: α.  «ΙΧΘΥΣ»                Συμβολίζει τα αρχικά Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ β.   «Χριστόγραμμα»   Συμβολίζει το Χριστό γ.  «Πλοίο (ναύς)»        Συμβολίζει την Εκκλησία  δ.  «Καλός Ποιμένας»  Συμβολίζει τον Χριστό – που αναζητά και σώζει τον άνθρωπο    ε.  «Άγκυρα»                 Συμβολίζει την Ελπίδα για μια καλύτερη εποχή    στ. «Περιστέρι»            Συμβολίζει την Ειρήνη και το Άγιο Πνεύμα    ζ.  «Φοίνικας»               Συμβολίζει την Αναγέννηση και την Ανάσταση    η.  «Προφήτης Ιωνάς»  Συμβολίζει την τριήμερη ταφή και Ανάσταση του Χριστού    θ.  «ΑΩ»                          Συμβολίζει  τον Θεό που είναι η Αρχή και το Τέλος.    ι.  «Ψυχή Προσευχομένη» …. Γ.       ΜΗΝΥΜΑ ΖΩΗΣ  ΑΠΟ  ΤΑ  ΕΓΚΑΤΑ  ΤΗΣ  ΓΗΣ Ø        Οι Αρχαιολόγοι άρχισαν να ασχολούνται με τις Κατακόμβες από τον 17ο αι. Συστηματικές ανασκαφές άρχισαν να γίνονται στις αρχές του 20ου  αι. Στη Ρώμη ανακαλύφθηκαν μέχρι σήμερα πάνω από 60 κατακόμβες Υπάρχουν Κατακόμβες και στη Νάπολι, στη Σικελία στη Μάλτα και στην Αίγυπτο Ø        Στη Μήλο ανακαλύφθηκαν Κατακόμβες από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ.. Οι Κατακόμβες της Μήλου εξακολούθησαν να χρησιμοποιούνται μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. Είναι σύμπλεγμα 3 κατακομβών που συγκοινωνούν μεταξύ τους Στους τοίχους και στο δάπεδο έχουν λαξευτεί τοξωτοί τάφοι (πολλοί  είναι οικογενειακοί). Στους τάφους υπάρχουν χαραγμένες φράσεις και συμβολικές απεικονίσεις. Ø                «Κατακόμβες»        Διαχρονικό σύμβολο Ηρωισμού α.        Οι Χριστιανοί Μάρτυρες αντιμετώπισαν το θάνατο με αυταπάρνηση           β.         Οι Χριστιανοί Μάρτυρες ζητούσαν πάντα τη βοήθεια του Θεού.           γ.          Αν και οι Κατακόμβες είναι  «κοιμητήρια» οι επισκέπτες ανακαλύπτουν σ’ αυτές το μήνυμα της ζωής,  της αναγέννησης και της Ανάστασης.           δ.           Συμβολίζουν την Ενότητα Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας           ε.           Μας υπενθυμίζουν τους κόπους και τις θυσίες που απαιτεί η Πίστη

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ (ΣΕΛΙΔΑ 41) ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 1:       Ø       Η λατινική λέξη Κατακόμβη προέρχεται από την ελληνική λέξη κατακύμβη =  όρυγμα στη γη και γενικά τον υπόγειο τάφο Ø       Η επίσημη χριστιανική ονομασία τους είναιCoemeteria ad Catacumbas Accubitoria (υπόγεια κοιμητήρια). Δόθηκε για πρώτη φορά το 354 μ.Χ. στο κοιμητήριο του Αγίου Σεβαστιανού έξω από τα τείχη της Ρώμης κοντά στη Αππία Οδό. Από τον 16ο αιώνα όλα τα υπόγεια Χριστιανικά κοιμητήρια ονομάζονται κατακόμβες. Ø       Η Ρωμαϊκή Νομοθεσία προστάτευε τους Ιδιωτικούς Τάφους έξω από τα τείχη της Ρώμης. Σώζεται μάλιστα νόμος του Οκταβιανού Αυγούστου (30 π.Χ. – 14 μ.Χ.) ο οποίος τιμωρεί αυστηρά την «τυμβωρυχία»(το άνοιγμα των τάφων με σκοπό τη ληστεία ). Ø        Οι Κατακόμβες της Ρώμης είναι σκαμμένες σε πορώδες έδαφος χωρίς καθορισμένο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Η επέκταση των διαδρόμων γινόταν χωρίς ιδιαίτερη μελέτη. Συνήθως είναι πολυώροφες (3 – 6 ορόφους) και οι όροφοι επικοινωνούν με σκάλες. Οι διάδρομοι είναι μακρόστενοι και στις διασταυρώσεις σχηματίζονται νεκρικοί θάλαμοι που ονομάζονται cubicula. Ø       Τη συντήρηση της Κατακόμβης, το άνοιγμα νέων σηράγγων και τη φύλαξη αναλάμβαναν ειδικοί εργάτες οι «κοπιάτες». Για ασφάλεια σε πολλά σημεία άναβαν λαμπάδες και άνοιγαν αεραγωγούς και φεγγίτες. ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 2:       Ø       Η διακόσμηση των Κατακομβών επηρέασε την Πρωτοχριστιανική ζωγραφική. Στη Ραβέννα (αρχές 4ου αι. – αρχές 6ου αι.) οι εκκλησίες διακοσμήθηκαν με συμβολικές σκηνές που εμπνέονται από τις σκηνές των Κατακομβών. Ø       Συγκρίνετε την τεχνική και τη θεματολογία των ναών της Ραβέννας με τους συμβολισμούς των κατακομβών.   Ας προσέξουμε τα τρία ψηφιδωτά από τη Ραβέννα Β. Ιταλίας (κοντά στη Βενετία) και ας θυμηθούμε τις τοιχογραφίες στις κατακόμβες Στο πρώτο ψηφιδωτό (από το Μαυσωλείο της Γκάλα Πλασίντια) βλέπουμε τον γαλάζιο ουρανό γεμάτο με χρυσά άστρα. Όλα μοιάζουν σαν να προχωρούν προς το κέντρο ενός φωτεινού κύκλου όπου τα περιμένει ένας χρυσός σταυρός. Στις τέσσερις γωνίες διακρίνουμε τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών.  Στο δεύτερο ψηφιδωτό (από τον Άγιο Βιτάλιο) βλέπουμε τον «Αμνό του Θεού» σε έναστρο ουρανό. Ο «αμνός»  είναι μέσα σε πολύχρωμο στεφάνι που μοιάζει με δίσκο, απ’ το οποίο ξεκινούν τέσσερις ποταμοί από άνθη που σχηματίζουν σταυρό. Το στεφάνι – δίσκο με τον αμνό, κρατούν στα χέρια τους τέσσερις άγγελοι που βρίσκονται σε ένα πολύχρωμο λιβάδι – που θα συμβόλιζε τον παράδεισο. Στο τρίτο ψηφιδωτό (στην κόγχη του Ιερού Βήματος στον Άγιο Απολλινάριο Ραβέννας) βλέπουμε σε έναστρο ουρανό το σταυρό μέσα σε στεφάνι. Κάτω ο μάρτυρας Άγιος Απολλινάριος δείχνει στα 12 αρνιά το δρόμο προς το σταυρό. Ας  δούμε όμως και πιο πάνω στην κορυφή της κόγχης. Τα 12 αρνιά προχωρούν να φθάσουν στο Χριστό που περιμένει να τα ευλογήσει. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μια παραδείσια ατμόσφαιρα.            Μπορούμε να βρούμε τέτοιες παραστάσεις σε σημερινούς ναούς ; Ας θυμηθούμε σε ποιο σημείο του ναού  είδαμε τον σταυρό να περιβάλλεται με στεφάνι σε ποιο σημείο του ναού  είδαμε παγώνια ή περιστέρια ή άλλα παραδείσια πτηνά σε ποιο σημείο του ναού  είδαμε τον αμνό     να περιβάλλεται από στεφάνι ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 3:       Ø       Ας επισκεφθούμε  Κατακόμβες  στη Ρώμη   Η αίθουσα αυτή στην Κατακόμβη του Καλλίστου είναι γνωστή ως «Κρύπτη των Παπών» ή «Μικρό Βατικανό». Την ονομασία αυτή την οφείλει στους εννέα Επισκόπους Ρώμης που μαρτύρησαν την εποχή των Διωγμών και τους έθαψαν εδώ. Δύο από τις επιγραφές είναι γραμμένες στην Ελληνική γλώσσα. Στον τάφο ενός από αυτούς τους επισκόπους, του Αγίου Δαμάσου, υπάρχει σκαλισμένη επιγραφή με έναν από τους αρχαιότερους ύμνους που έψαλλαν οι Χριστιανοί στις Κατακόμβες προς τιμήν των Μαρτύρων   Η αίθουσα αυτή είναι μία «Κρύπτη». Τι παρατηρούμε σε αυτή την Κρύπτη; Τι διακρίνουμε στο κέντρο της αίθουσας (που περικλείεται με σχοινιά);   Η Κατακόμβη της Αγίας Πρισίλης βρίσκεται στη Via Latina  της Ρώμης. Στους τοίχους της σώζονται πολλές τοιχογραφίες από τον 3ο και 4ο αιώνα. Ο Kαλός Ποιμένας ( β΄ μισό 3ου αι.) συμβολίζει το Χριστό. Παρατηρήστε: 1.  Ο Χριστός σε νεαρή ηλικία 2.  Τα αρνιά τον τριγυρίζουν ήρεμα – τον αναγνωρίζουν ως αρχηγό τους.  Συγκρίνετε την παράσταση με τον Καλό Ποιμένα στη      Βόρεια Είσοδο του Μαυσωλείου της Γκάλα Πλασίντια   στη Ραβέννα    Παρατηρήστε την τοιχογραφία:  Περιγράφει δύο σκηνές : α.  Στο άνω μέρος κάποιος ανεβαίνει στο βουνό. Ποια σκηνή από την Παλαιά Διαθήκη περιγράφει; β. Στο κάτω μέρος ο Χριστός μπροστά στο πλήθος ετοιμάζεται να κάνει κάποιο θαύμα. Τι σας θυμίζει;  Το Χριστόγραμμα σε δάφνινο στεφάνι ανάμεσα σε δύο παραδείσια πουλιά ήταν προσφιλές θέμα για τις τοιχογραφίες στις Κατακόμβες. Η τοιχογραφία που βλέπουμε δίπλα, προέρχεται από την εποχή των Κατακομβών και των Διωγμών (α΄ μισό 4ου αι.) Βρέθηκε όμως σε ανασκαφές σε παλαιοχριστιανικό τάφο στη Θεσσαλονίκη  Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαπτίζει το Χριστό στον Ιορδάνη Η τοιχογραφία αυτή βρίσκεται σε κατακόμβη στη Via Latina στη Ρώμη. Χρονολογείται στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. Συγκρίνετε την τοιχογραφία αυτή με το ψηφιδωτό στο Βαπτιστήριο των Αριανών στη Ραβέννα – 5ος αι. μ.Χ. Οι τρεις αυτές τοιχογραφίες σε Κατακόμβη της Ρώμης περιγράφουν α. την Ιστορία του Ιωνά β. Την Ιστορία των Τριών Παίδων στην Κάμινο γ.  Την προσφορά των Άρτων για τη Θεία Λειτουργία. Ποια από αυτές τις εικόνες έχει σχέση με την Ανάσταση του Χριστού; 1.  Σκηνή από «Αγάπες» των πρώτων Χριστιανών στην Κατακόμβη Αγίας Πρισκίλης 2. Στο ψηφιδωτό του Αγίου Απολλιναρίου ο Σταυρός σε στεφάνι.(Σύγκρινέ τον με το Χριστόγραμμα)