ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α τριμήνου της Β’ Γυμνασίου – 2013
Εν. 1. Σελ. 10.3,4,6. Ελληνορωμαϊκός κόσμος στα χρόνια του Χριστού
Αποτελούσε μια λωρίδα γης με δύο διεθνείς δρόμους (κυριότερος ο παραθαλάσσιος· βλ. πιο κάτω χάρτη). Αυτήν έπρεπε να διασχίσουν άνθρωποι, λαοί και στρατοί, για εμπορικούς και κατακτητικούς σκοπούς. Προορισμός τους κατηφορίζοντας: Περσικός Κόλπος, Αραβική Χερσόνησος, Β. Αφρική και Ινδία. Ανηφορίζοντας: Νοτιοανατολική πλευρά της Ευρώπης.
Κυριότεροι κατακτητές της χώρας π.Χ. και μ.Χ. μέχρι τα μέσα του 20ού αι.: Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Σταυροφόροι, Τούρκοι (1516 – 1916), Άγγλοι.
Τρεις γεωφυσικές ιδιαιτερότητες:
α. Η λίμνη Γενησαρέτ στη Γαλιλαία (-209 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) και η γύρω πολύ εύφορη περιοχή.
β. Ο Ιορδάνης ποταμός με την κοιλάδα του. Πηγάζει από το όρος Ερμών και εκβάλλει στην Νεκρή Θάλασσα. Η απόσταση που διανύει λίγο πιο κάτω από τη λίμνη Γενησαρέτ ως τη Νεκρή Θάλασσα με τις πολυάριθμες στροφές του είναι 130 χλμ.
γ. Η Ιεριχώ, η πιο αρχαία πόλη στον κόσμο, που βρίσκεται -259 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
4. Στα χρόνια του Χριστού υπήρχαν ακόμα ίχνη ελληνιστικής επίδρασης στους Ισραηλίτες και στη χώρα τους;
Η ελληνική κατοχή κράτησε από το 332 π.Χ. μέχρι το 165 π.Χ. Η ελληνιστική επίδραση ήταν μεγάλη και σχεδόν σε όλους τους τομείς. Πάντως μικρότερη από οπουδήποτε αλλού.
α. Γλώσσα. Πολλοί μιλούσαν την ελληνιστική γλώσσα, δηλ. τη δημοτική της τότε ελληνικής. Έπαιρναν ελληνικά ονόματα (τρεις μαθητές του Ιησού είχαν ελληνικά ονόματα: Πέτρος, Ανδρέας, Φίλιππος). Τα περισσότερα εβραϊκά ονόματα εξελληνίζονταν (π.χ. των υπόλοιπων 9 μαθητών του Ιησού). Τα 27 βιβλία της Κ. Διαθήκης παραδόθηκαν στην ελληνιστική γλώσσα. Πολλές πόλεις και περιοχές, ιδιαίτερα στον Βορρά, είχαν ελληνικά ονόματα: Δεκάπολις, Τιβεριάς, Σέπφωρις κ.ά. Η Σαμάρεια μετονομάστηκε σε Σεβαστή ή Σεβάστεια. Η Καισάρεια (στα παράλια) ήταν καθαρά ελληνιστική πόλη.
β. Εκδηλώσεις ζωής. Σε διάφορες πόλεις, ακόμα και στην Ιερουσαλήμ, έχουμε θέατρα, γυμναστήρια, ιπποδρόμια. Δημόσια και ιδιωτικά κτίρια χτίζονταν κατά τα ελληνιστικά πρότυπα. Στο ντύσιμο και στις κοινωνικές συναναστροφές παρατηρούνταν έντονο το ελληνιστικό στοιχείο.
γ. Θρησκευτική ζωή. Εδώ δεν παρατηρείται καμιά επίδραση. Οι Ισραηλίτες κράτησαν ανόθευτη την πίστη τους, ακόμα και όταν δέχτηκαν ισχυρότατες πιέσεις. Παράδειγμα: Ο ηγεμόνας της Συρίας Αντίοχος Δ΄ ο Επι-φανής το 167 π.Χ. μετέτρεψε τον Ναό της Ιερουσαλήμ σε ιερό του Δία. Πάνω στον βωμό προσφέρονταν τώρα θυσίες προς τον Δία. Απαγόρευσε τις θυσίες στον Θεό τους. Διέταξε να στηθούν βωμοί παντού για θυσίες στους ελληνικούς θεούς. Ο λαός επαναστάτησε, νίκησε και απελευθέρωσε τη χώρα από τους Έλληνες (επανάσταση Μακκαβαίων, 168 – 142 π.Χ.).
δ. Διασπορά των Ισραηλιτών. Εκεί η επίδραση ήταν μεγαλύτερη. Η συχνή επικοινωνία και ο διάλογος με τους Έλληνες άνοιξαν σε αυτούς νέους ορίζοντες ζωής και σκέψης. Έχουμε μάλιστα έναν σπουδαίο Ισραηλίτη φιλόσοφο: τον Φίλωνα τον Αλεξανδρέα (25 π.Χ. – 40 μ.Χ.). Πάντως και οι Ισραηλίτες της Διασποράς επηρέασαν θρησκευτικά αρκετούς Έλληνες. Αυτοί γνώρισαν την ισραηλιτική πίστη και αργότερα θα είναι εκείνοι που πρώτοι θα δεχτούν τον Χριστιανισμό.
| 6. Ποια στάση κράτησαν οι Ρωμαίοι απέναντι στη θρησκεία των Ισραηλιτών; |
Και στη χώρα τους και όπου βρέθηκαν στη Διασπορά οι Ισραηλίτες έδειχναν μεγάλη αφοσίωση, σοβαρότητα και ευαισθησία για τη θρησκεία τους και τη θρησκευτική τους ζωή. Η λατρεία τους στις συναγωγές, η τήρηση του Σαββάτου και όλων των θρησκευτικών τους παραδόσεων, η μεταξύ τους ενότητα και αλληλεγγύη εντυπωσίαζαν τους άλλους λαούς. Με βάση όλα αυτά, και ύστερα από διαπραγματεύσεις με τους Ρωμαίους, κατόρθωσαν τα εξής:
|
Εν. 2. Σελ. 14.1-16.3. Ισραηλιτικός κόσμος στα χρόνια του Χριστού
1. Πώς ήταν ο Ναός της Ιερουσαλήμ στα χρόνια του Χριστού, πώς τελούσαν εκεί τη λατρεία τους και τι πίστευαν και τι ένιωθαν γι» αυτόν οι Ισραηλίτες;
α. Ο Ναός ήταν χτισμένος πάνω στο πλάτωμα ενός λόφου της αγίας πόλης, σε υψόμετρο περίπου 750 μ. Πρόκειται όμως για τον Τρίτο Ναό. Η προϊστορία του είναι η εξής:
- Ο πρώτος Ναόςείχε χτιστεί το 962 – 955 π.Χ. από τον βασιλιά Σολομώντα. Το 587 π.Χ. τον κατέστρεψαν οι Βαβυλώνιοι και πήραν μαζί τους πολλούς αιχμαλώτους.
- Ο δεύτερος Ναός ανοικοδομήθηκε το 515 π.Χ., όταν ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος κυρίεψε τη Βαβυλώνα και επέτρεψε να επιστρέψουν οι Ισραηλίτες στην πατρίδα τους.
- Ο τρίτος Ναός. Πρόκειται για ριζική ανακαίνιση. ακαίνιση, αρχιτεκτονική μετατροπή, επέκταση και διακόσμηση του δεύτερου Ναού. Το τεράστιο αυτό έργο το ξεκίνησε το 20 π.Χ. ο βασιλιάς Ηρώδης ο Μέγας. Οι πιο ουσιαστικές εργασίες έγιναν στα πρώτα 10 χρόνια. Η πλατεία του Ναού διπλασιάστηκε. Οι διαστάσεις του ήταν: 480 μ. μήκος και 300 μ. πλάτος. Ενώ τα έργα προχωρούσαν, η λατρεία γινόταν κανονικά. Για την ολοκλήρωση του έργου χρειάστηκαν 85 χρόνια! (20 π.Χ – 65 μ.Χ). Το τραγικό είναι ότι 5 χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 70 μ.Χ., οι Ρωμαίοι λεηλάτησαν, έκαψαν και κατεδάφισαν τον Ναό στη διάρκεια επανάστασης του λαού (66 – 72 μ.Χ).
β. Παρατηρώντας τα δύο διαγράμματα του Ναού έχουμε μια σαφή εικόνα του. Μερικές ακόμα διευκρινίσεις:
- Το Ιερό (ο κυρίως Ναός) έμοιαζε με ορθογώνιο φρού-ριο με κατεύθυνση από τη Δύση προς την Ανατολή.
- Η αυλή των ειδωλολατρών (των «εθνικών») είχε τεράστια έκταση.
- Η αυλή των γυναικών ήταν ευρύχωρη. Δεν προοριζόταν μόνο για γυναίκες αλλά και για κάθε Ισραηλίτη.
- Η αυλή των ανδρών ήταν πολύ στενός χώρος.
γ. Στον ειδικό χώρο των θυσιών προσφέρονταν από τους ιερείς πρωί και απόγευμα θυσίες ζώων. Πολυάριθμοι ιερείς και λευίτες φρόντιζαν για την καλύτερη τέλεση της λατρείας. Φορούσαν ειδική λευκή ενδυμασία, σύμβολο καθαρότητας. Από σεβασμό προς την ιερότητα του Ναού κυκλοφορούσαν ξυπόλητοι.
δ. Οι πιστοί και οι προσκυνητές τι έκαναν στον Ναό; Προσεύχονταν, έψελναν, χόρευαν θρησκευτικούς χορούς. Πρόσφεραν θυσίες ζώων και καρπών, άκουγαν μουσικά όργανα και τύμπανα. Έλεγαν τα προβλήματα και τα βάσανά τους στους ιερείς, οι οποίοι τους άκουγαν με προσοχή και συμπάθεια και τους συμβούλευαν. Κάθονταν, έτρωγαν από τα ψητά των θυσιών, έπιναν κρασί κ.ά.
- ε. Οι ευσεβείς Ισραηλίτες τι σκέφτονταν και τι αισθάνο-νταν για τον Ναό; Τον Ναό και όλον τον γύρω χώρο του τα θεωρούσαν και τα ζούσαν ως κατοικητήριο του Θεού (δηλ. κατοικία, σπίτι του Θεού). Κατεξοχήν ήταν γι’ αυτούς ο τόπος που διάλεξε ο ίδιος ο Θεός για να κατοικήσει ανάμεσα στους ανθρώπους· ένα κομμάτι του ουρανού, που ακουμπούσε στη γη. Όνειρο και επιθυμία κάθε Ισραηλίτη ήταν να βρεθεί μια φορά τουλάχιστον στη ζωή του στον Ναό αυτόν και να συμμετάσχει στις λατρευτικές εκδηλώσεις που γίνονταν εκεί.
2. Πώς ήταν στα χρόνια του Χριστού η κοινότητα των πιστών Ισραηλιτών, πώς εκδηλωνόταν η ευσέβεια τους και ποιον ρόλο έπαιζε σε αυτά η Συναγωγή τόσο στην πατρίδα τους όσο και στη Διασπορά;α. Η σύνθεση της κοινότητάς τους ήταν (από τη βάση προς την κορυφή):
|
| β. Τα βασικά θεμέλια της πίστης και της ευσέβειας των Ισραηλιτών ήταν: |
- Η ομολογία στον έναν αληθινό Θεό
- Η υπακοή απέναντι στον Νόμο του Θεού Επιπλέον δύο άλλα χαρακτηριστικά της πίστης τους ήταν:
- Ο Ναός στην Ιερουσαλήμ ως ορατό σημάδι της ενότητας όλων των Ισραηλιτών
- Η αχώριστη ενότητα λαού και θρησκείας
Διευκρινίσεις για τον θείο Νόμο και την τήρησή του
- Οι αληθινοί Ισραηλίτες ήταν ευγνώμονες και περήφανοι για τον Νόμο του Θεού, αλλά και για την ικανότητα τους να τηρούν τις εντολές του.
- Η υπακοή στον Νόμο πίστευαν ότι δεν γίνεται μηχανικά ούτε από φόβο ότι ο Θεός θα τους τιμωρήσει, αν δεν τον εφαρμόσουν. Αντίθετα, αισθάνονταν βαθύ και συγκλονιστικό σεβασμό και αγάπη γι’ αυτόν. Δυστυχώς συχνά ο Νόμος εφαρμοζόταν με τρόπο τυπικό.
- Σοβαρό ζήτημα για κάθε Ισραηλίτη ήταν πάντα αν το θέλημα του Θεού, που περιλαμβάνεται στον Νόμο, εξηγείται σωστά.
- Στο πλαίσιο των εντολών και της τήρησης του Νόμου ανήκαν και η τήρηση του Σαββάτου και η συμμετοχή στις καθιερωμένες γιορτές (Πάσχα, Πεντηκοστή, Σκηνοπηγία κ.λπ.).
γ. Η Συναγωγή. Τεράστια η σημασία της στη χώρα και στη Διασπορά. Υπήρχαν παντού Συναγωγές, ακόμα και στην Ιερουσαλήμ. Σε αυτές δεν προσφέρονταν θυσίες. Η λατρεία εκεί περιλάμβανε: Προσευχές, ομολογίες πίστης, αναγνώσματα από την Πεντάτευχο και τους Προφήτες και ομιλία. Οι Συναγωγές ήταν κυρίως τόποι σύναξης των Ισραηλιτικών κοινοτήτων, υπενθύμιση και καλλιέργεια της πίστης και της ενότητάς τους.
3. Στα χρόνια του Χριστού υπήρχαν θρησκευτικές ομάδες. Τι ξέρουμε γι’ αυτές και πώς εκτιμάται η δράση τους; Αυτές προέκυψαν από δύο κυρίως λόγους:
α. Από τον τρόπο που ερμήνευαν τον θείο Νόμο (Τορά) και β. από τη στάση τους απέναντι στους διάφορους κατακτη-τές της χώρας τους. Στα χρόνια του Χριστού κυριότερες ήταν οι:
Φαρισαίοι. Κίνημα λαϊκών με ηγέτες ικανούς ραβίνους. Η πίστη τους στηριζόταν στον Νόμο και στους Προφήτες. Σέβονταν τις παραδόσεις, αλλά ήταν ανοιχτοί και προοδευτικοί στα θρησκευτικά ζητήματα. Προσπαθούσαν να τηρούν με ακρίβεια όλες τις εντολές του Θεού και να ζουν με συνέπεια την πίστη τους στην καθημε-ρινή ζωή. Κάποτε έφταναν σε θρησκευτικές υπερβολές. Απέναντι στους Ρωμαίους ήταν επιφυλακτικοί έως εχθρικοί. Όμως δεν υιοθετούσαν επαναστατικές πρακτικές εναντίον τους. Πολλοί ήταν ικανοί έμποροι. Ζούσαν και δρούσαν παντού στη χώρα. Είχαν μεγάλη εκτίμηση από τον λαό στις συναγωγές των επαρχιών. Όμως αυτοί περιφρονούσαν τον λαό. Όταν ζούσε ο Χριστός υπολογίζεται ότι συνολικά σε όλη τη χώρα ήταν γύρω στις 6.000.
Σαδδουκαίοι. Η αριστοκρατία του ιερατείου. Ζούσαν μόνο στην Ιερουσαλήμ και στην γύρω περιοχή. Οι περισσότεροι αρχιερείς και τα μέλη του Μεγάλου Συνεδρίου προέρχονταν από αυτούς. Στηρίζονταν μόνον στην Πεντάτευχο, που την εξηγούσαν κατά γράμμα. Ενώ ήταν πολύ συντηρητικοί, απέρριπταν τις θρησκευτικές παραδόσεις. Ανέχονταν τους κατακτητές και συνεργάζονταν με τους Ρωμαίους. Γι» αυτό και δεν ήταν αγαπητοί στον λαό. Από το 70 μ.Χ. και εξής δεν ξαναεμφανίστηκαν ποτέ. Ζηλωτές. Έμοιαζαν στην ευσέβεια με τους Φαρι- σαίους. Μισούσαν όμως και πολεμούσαν και με όπλα τους Ρωμαίους. Πίστευαν ότι με τους ένοπλους απελευθερωτικούς αγώνες τους θα συντελούσαν στο να έρθει η Βασιλεία του Θεού γρηγορότερα.
Ποια συμπεράσματα βγάζετε από την προνομιακή θρησκευτική μεταχείριση που είχαν οι Ισραηλίτες από τους Ρωμαίους κατακτητές; * Μπορείτε να δώσετε περισσότερες από μια απαντήσεις
- Οι Ισραηλίτες ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν κεφαλικό προσωπικό φόρο στον αυτοκράτορα
- [ν] Οι Ισραηλίτες και στη χώρα τους και στη διασπορά έδειχναν μεγάλη αφοσίωση, σοβαρότητα και ευαισθησία για την θρησκευτική τους ζωή
- [ν] Εξασφαλίστηκε στους Ισραηλίτες το δικαίωμα να αναγνωρίζονται ως “ιδιαίτερο έθνος” και η θρησκεία τους ως “επιτρεπόμενη”
- [ν] Η λατρεία τους στις συναγωγές, η τήρηση του Σαββάτου και όλων των θρησκευτικών τους παραδόσεων, η μεταξύ τους ενότητα και αλληλεγγύη εντυπωσίαζαν τους άλλους λαούς
- Στην Ιερουσαλήμ δεν επιτρεπόταν να τελούνται ξένες λατρείες. [ν]
Αληθινοί Ισραηλίτες ήταν αυτοί που * Οι απαντήσεις είναι περισσότερες από μία
- ήταν ευγνώμονες και περήφανοι για το νόμο του Θεού και για την ικανότητά τους να τηρούν τις εντολές του. [ν]
- η πίστη τους στηριζόταν στο Νόμο και τις Παραδόσεις, σέβονταν τις παραδόσεις αλλά ήταν ανοιχτοί και προοδευτικοί στα θρηκσευτικά ζητήματα αλλά έφταναν συχνά σε υπερβολές και περιφρονούσαν το λαό
- πίστευαν ότι με ένοπλους απελευθερωτικούς αγώνες θα συντελούσαν στο να έλθει η Βασιλεία του Θεού γρηγορότερα
- [ν] πίστευαν ότι η υπακοή στο Νόμο δεν γίνεται μηχανικά ούτε από φόβο ότι ο Θεός θα τους τιμωρήσει αν δεν τον εφαρμόσουν. Αισθάνονταν βαθύ και συγκλονιστικό σεβασμό και αγάπη γι αυτόν αλλά εφαρμοζόταν με τρόπο τυπικό.
- στηρίζονταν μόνο στην Πεντάτευχο που την εξηγούσαν κατά γράμμα και δεν πίστευαν στην Ανάσταση.
- [ν] σοβαρό τους ζήτημα ήταν αν το Θέλημα του Θεού που περιλαμβάνεται στο Νόμο, εξηγείται σωστά
Αληθινοί Ισραηλίτες ήταν αυτοί που * Οι απαντήσεις είναι περισσότερες από μία
- ήταν ευγνώμονες και περήφανοι για το νόμο του Θεού και για την ικανότητά τους να τηρούν τις εντολές του. [ν]
- η πίστη τους στηριζόταν στο Νόμο και τις Παραδόσεις, σέβονταν τις παραδόσεις αλλά ήταν ανοιχτοί και προοδευτικοί στα θρηκσευτικά ζητήματα αλλά έφταναν συχνά σε υπερβολές και περιφρονούσαν το λαό
- πίστευαν ότι με ένοπλους απελευθερωτικούς αγώνες θα συντελούσαν στο να έλθει η Βασιλεία του Θεού γρηγορότερα
- [ν] πίστευαν ότι η υπακοή στο Νόμο δεν γίνεται μηχανικά ούτε από φόβο ότι ο Θεός θα τους τιμωρήσει αν δεν τον εφαρμόσουν. Αισθάνονταν βαθύ και συγκλονιστικό σεβασμό και αγάπη γι αυτόν αλλά εφαρμοζόταν με τρόπο τυπικό.
- στηρίζονταν μόνο στην Πεντάτευχο που την εξηγούσαν κατά γράμμα και δεν πίστευαν στην Ανάσταση.
- [ν] σοβαρό τους ζήτημα ήταν αν το Θέλημα του Θεού που περιλαμβάνεται στο Νόμο, εξηγείται σωστά
Εν. 3. Σελ. 20 πίνακας πηγές λογίων, 21-22.5-6, 22.8.
Άγνωστες γραπτές παραδόσεις για τον Ιησού
και το έργο του πριν από τη συγγραφή
των βιβλίων της Κ. Διαθήκης
1 Ύμνοι με σύντομες ομολογίες Πίστης
2 Πληροφορίες για τη θεία Ευχαριστία (π.χ. Α Κορ 11,23-25)
3 Πληροφορίες για τα Πάθη
4 Διηγήσεις για την Ανάσταση (π.χ. Α Κορ 15, 3–5)
5 Συλλογή παλαιοδιαθηκικών ρητών
6 Πηγή Λογίων*
7 Συλλογή μεμονωμένων λόγων του Ιησού
8 Συλλογή παραβολών του Ιησού
9 Συλλογή αντιρρητικών** λόγων του Ιησού
10 Συλλογή πράξεων και θαυμάτων του Ιησού
Σημείωση:
*Συλλογή λόγων του Ιησού (και παραβολών), ελάχιστα ιστορικά περιστατικά, τίποτε για τα Πάθη και την Ανάσταση
**Αντίλογοι του Ιησού σε αμφισβητούμενα θέματα
Δηλαδή, δημιουργήθηκαν μικρές γραπτές συλλογές, όπως αναφέρονται στον πιο πάνω πίνακα. Οι γραπτές αυτές παραδόσεις δεν μας διασώθηκαν, όμως υπάρχουν πολλές ενδείξεις για την τότε ύπαρξή τους, κυρίως σε επιστολές του αποστόλου Παύλου και στα Ευαγγέλια. Ερευνητές υποστηρίζουν, για παράδειγμα, ότι για τις παραβολές οι ευαγγελιστές Ματθαίος, Μάρκος και Λουκάς στηρίχτηκαν σε γραπτές συλλογές παραβολών, που κυκλοφορούσαν τότε στη χώρα τους.
Και τα τέσσερα Ευαγγέλια δεν είναι ημερολόγια, ρεπορτάζ ή πλήρεις βιογραφίες για τη ζωή και το έργο του Χριστού. Είναι βιβλία που περιέχουν σπου-δαία ιστορικά στοιχεία για το ποιος ήταν και τι έπραξε ο Ιησούς. Επιπλέον βρίσκουμε σε αυτά στοιχεία από την πίστη και τη ζωή των μαθητών του καθώς και θεολογικά σχόλια για τη διδασκαλία του Ιησού. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της έκτασης και των τεσσάρων Ευαγγελίων καταλαμβάνουν οι διηγήσεις για τα Πάθη του Χριστού και για τις εμφανίσεις του μετά την Ανάσταση.
6. Ποια Ευαγγέλια ονομάζουμε Συνοπτικά και γιατί;
Τα ευαγγέλια του Μάρκου, Ματθαίου και του Λουκά έχουν μεταξύ τους μεγάλη συγγένεια. Σε πολύ μεγάλη έκταση συμφωνούν σχεδόν κατά λέξη. Αυτό συμβαίνει γιατί ο Ματθαίος και ο Λουκάς στηρίχτηκαν κυρίως στο ευαγγέλιο του Μάρκου, που προηγήθηκε, και πρόσθε-σαν ό,τι επιπλέον γνώριζαν οι ίδιοι από άλλες πηγές. Το ευαγγέλιο του Μάρκου αποτέλεσε γι’ αυτούς την κυριότερη πηγή τους. Και οι δύο συνεχίζουν το ίδιο σχήμα της έκθεσης της ζωής του Χριστού, που εγκαινίασε ο Μάρκος, το οποίο συμπλήρωσαν με σημαντικές βελτιώσεις – με τον δικό του τρόπο ο καθένας.
Οι ερευνητές τοποθετώντας τα 3 αυτά Ευαγγέλια το ένα δίπλα στο άλλο παρατήρησαν ότι στις βασικές τους πληροφορίες για τον Ιησού, καθώς και στις θεολογικές τους εκτιμήσεις για το πρόσωπο και το έργο του, συμπίπτουν, παρά τις όποιες διαφορές. Αυτή η ταυτόχρονη ματιά (συν + όψη) τους οδήγησε να τα ονομάσουν «συνοπτικά» και τους ευαγγελιστές «συνοπτικούς». Μέχρι σήμερα τα μελετούν και προσπαθούν να εξηγήσουν τη σχέση μεταξύ τους, ιδιαίτερα με το ευαγγέλιο του Μάρκου.
8. Ποιο το περιεχόμενο του βιβλίου των Πράξεων των Αποστόλων;
Τι έκαναν οι Απόστολοι και οι υπόλοιποι μαθητές του Χριστού μετά την Ανάληψή του και ύστερα από την Πεντηκοστή; Με συναρπαστικό τρόπο εξιστορεί τη δράση κάποιων από αυτούς ο ευαγγελιστής Λουκάς στο βιβλίο του «Πράξεις των Αποστόλων». Ιδιαίτερα ας αναφερθούν:
- Η συνταρακτική ομιλία του αποστόλου Πέτρου αμέ-σως μετά την Πεντηκοστή (πίστεψαν 3.000 άνθρωποι) ? Η μαχητική ομιλία του διακόνου Στεφάνου και το μαρτύριό του με λιθοβολισμό
- Η μεταστροφή του αποστόλου Παύλου και οι πολλές ομιλίες και περιπετειώδεις περιοδείες του μέχρι τη Ρώμη – και από εκεί ίσως ως την Ισπανία
- Η Αποστολική Σύνοδος στην Ιερουσαλήμ το 49 μ.Χ. και άλλα πολλά. Πάντως δεν πρόκειται για ένα βιβλίο μόνο «Πράξεων των Αποστόλων», και μάλιστα όλων. Πρόκειται για ένα βιβλίο ιστορίας της διάδοσης του Ευαγγελίου με τους ιεραποστολικούς αγώνες Αποστόλων και πλήθους επωνύμων και ανωνύμων χριστιανών των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
Εν. 4. Σελ. 23-24.1-6, 25.8
| 1. Τι ήταν και γιατί γράφτηκαν οι επιστολές του αποστόλου Παύλου;Οι επιστολές του αποστόλου Παύλου ήταν ζωντανά περιστασιακά κείμενα, τα οποία προέκυψαν από τις παρακάτω συνθήκες ζωής των πρώτων χριστιανών. Οι χριστιανικές κοινότητες που ίδρυσε κατά τις ιεραποστο-λικές περιοδείες του συνέχισαν τη ζωή και τη δράση τους με επιτυχία. Ο Παύλος επικοινωνούσε μαζί τους με πρόσωπα και με επιστολές και μοιραζόταν τη χαρά τους. Συχνά όμως παρουσιάζονταν διάφορα προβλήματα στις κοινότητες αυτές και οι χριστιανοί είχαν απορίες σε θέματα της καινούριας τους πίστης. Τότε ο απόστολος Παύλος τους έγραφε σε επιστολές τις απόψεις και τις υποδείξεις του για να τα λύσουν. Πάντοτε είχε την ευκαιρία να τους διδάσκει, ώστε η χριστιανική ζωή τους να καλλιεργείται και να καρποφορεί. Μας διασώθηκαν 14 επιστολές με το όνομά του (βλ. πίνακα βιβλίων Κ. Διαθήκης).
2. Ποιες και τι ήταν οι Καθολικές επιστολές; Εκτός από τον απόστολο Παύλο και οι άλλοι Απόστολοι έκαναν περιοδείες σε διάφορα μέρη και ίδρυσαν χριστιανικές κοινότητες. Έγραφαν λοιπόν επιστολές στους χριστιανούς που είχαν επισκεφτεί και στις κοινότητες που είχαν ιδρύσει. Στις επιστολές αυτές διδάσκουν, ενισχύουν την πίστη των νέων χριστιανών, τους προφυλάσσουν από τις παρερμηνείες και τους καθοδηγούν στη χριστιανική τους ζωή. Ονομάστηκαν «Καθολικές», γιατί σχεδόν όλες απευθύνονται σε πολλές χριστιανικές κοινότητες και έχουν γενικότερο περιεχόμενο. Μας διασώθηκαν 7 τέτοιες επιστολές (βλ. πίνακα βιβλίων Κ. Διαθήκης). 3. Ποιο είναι το περιεχόμενο της Αποκάλυψης του Ιωάννη; Η Αποκάλυψη του Ιωάννη είναι το τελευταίο βιβλίο της Κ. Διαθήκης. Γράφτηκε από τον ευαγγελιστή Ιωάννη σε μια περίοδο φοβερών διωγμών εναντίον των χριστιανών. Απευθύνεται στις χριστιανικές κοινότητες της Μ. Ασίας. Μιλάει με συμβολική γλώσσα και χρησιμοποιεί έντονα παραστατικές εικόνες. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει να παρηγορήσει, να ενθαρρύνει και να τονώσει την πίστη και την καρτερία των χριστιανών μπροστά στα σκληρά μαρτύρια που περνούσαν. Τους υπενθυμίζει τα Πάθη του Ιησού. Τους τονίζει ότι ο Ιησούς είναι το Α και το Ω της ζωής. Τους αποκαλύπτει (φανερώνει) ότι στο τέλος όλα τα βάσανα θα τερματιστούν και ότι ο Θεός θα χαρίσει σε όλους έναν καινούριο κόσμο. έναν κόσμο αλήθειας, αγάπης, ειρήνης και δικαιοσύνης. 4. Πώς χρησιμοποιούμε την Κ. Διαθήκη στην Εκκλησία; Σε κάθε Μυστήριο και Ακολουθία της Εκκλησίας διαβάζονται κομμάτια της Κ. Διαθήκης, που λέγονται περικοπές ή αναγνώσματα. Όταν είναι από τα 4 Ευαγγέλια λέγονται ευαγγελικές περικοπές ή ευαγγελικά αναγνώσματα· όταν είναι από τις επιστολές των Αποστόλων λέγονται αποστολικές περικοπές ή αποστολικά αναγνώσματα. Στην εκκλησία υπάρχει ένα βιβλίο που περιέχει όλες τις περικοπές από τα 4 Ευαγγέλια, που διαβάζονται στη θεία Λειτουργία και στις λατρευτικές Ακολουθίες. Αυτό λέγεται Το Ευαγγέλιο, είναι τοποθετημένο στο κέντρο πάνω στην αγία Τράπεζα και έχει καλλιτεχνικό κάλυμμα. Κοντά του και πιο πέρα πάνω στην αγία Τράπεζα μέσα στο Αρτοφόριο φυλάγεται από τη Μ. Πέμπτη η θεία κοινωνία για έκτακτες περιπτώσεις (π.χ για βαριά αρρώστους). Αυτό το γεγονός δείχνει ότι η Εκκλησία στηρίζει τη ζωή της στον λόγο του Θεού, στο Ευαγγέλιο, και στο Σώμα και το Αίμα του Χριστού, στη θεία Κοινωνία. Υπάρχει και ένα άλλο βιβλίο με περικοπές από τις επιστολές των Αποστόλων και λέγεται Ο Απόστολος. Τα ευαγγελικά αναγνώσματα διαβάζονται πάντα από τους ιερείς ή τους διακόνους, ενώ τα αποστολικά αναγνώσματα διαβάζονται από τους ψάλτες. Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ ακούμε τα δώδεκα Ευαγγέλια. Δηλαδή διαβάζονται 12 ευαγγελικές περικοπές που αναφέρονται στα γεγονότα των Παθών του Χριστού. |
Διάλεξε τη φράση με τη διατύπωση που δεν περιέχει θεολογικό λάθος στη μετάφραση *
6. Πώς παραπέμπουμε στην Κ. Διαθήκη; Όλα τα βιβλία της Κ. Διαθήκης είναι χωρισμένα σε κεφάλαια και κάθε κεφάλαιο είναι χωρισμένο σε στί-χους. Ο χωρισμός σε κεφάλαια έγινε τον 13ον αιώνα· και σε στίχους το 1551 στο Παρίσι από τον τυπογράφο και εκδότη Estienne (Στέφανος). Οι στίχοι ονομάζονται χωρία ή εδάφια. Όταν θέλουμε να παραπέμψουμε σε ένα χωρίο της Κ. Διαθήκης σημειώνουμε πρώτα τον τίτλο του βιβλίου σε συντομογραφία. Αμέσως μετά έναν αριθμό, που δηλώνει το κεφάλαιο του βιβλίου. Στη συνέχεια σημειώνουμε και έναν επόμενο αριθμό, που δηλώνει τον στίχο ή τους στίχους του κεφαλαίου. Ο πρώτος αριθμός με τον δεύτερο χωρίζεται με κόμμα. Έχουμε για παράδειγμα τις παραπομπές: Ιω 13, 34 και Α Τιμ 6, 11-14. Πώς τις διαβάζουμε; 7. Σε ποια γλώσσα γράφτηκαν τα βιβλία της Κ. Διαθήκης και ποια τα πρώτα χειρόγραφα της; Όλα τα βιβλία της Κ. Διαθήκης γράφτηκαν στην ελληνιστική γλώσσα, τη γλώσσα που είχε διαδοθεί από την εποχή του Μ. Αλέξανδρου και που ήταν η δημοτική ελληνική εκείνης της εποχής. Από τον 2ο μ.Χ. αι. τα βιβλία της Κ. Διαθήκης άρχισαν να μεταφράζονται και στις γλώσσες που μιλούσαν οι λαοί στους οποίους διαδίδονταν το Ευαγγέλιο. Σήμερα η Κ. Διαθήκη έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 1600 γλώσσες και διαλέκτους σε όλον τον κόσμο. |
||||||||||||||||||||||||
| 8. Τι είναι τα «Απόκρυφα» βιβλία της Κ. Διαθήκης;Έτσι ονομάζονται διάφορα κείμενα από τον 2ο αι. και μετά, που προέρχονται από χριστιανούς ή αιρετικούς συγγραφείς. Κάνουν λόγο για τη ζωή του Χριστού, για τη δράση των Αποστόλων, ή περιέχουν διάφορες αποκαλύψεις. Το καθένα έχει ένα όνομα κάποιου γνωστού προσώπου από την πρώτη Εκκλησία. Π.χ. «Κατά Θωμάν Ευαγγέλιο», «Πράξεις Πέτρου», «Επιστο-λή των έντεκα Αποστόλων», «Αποκάλυψη Παύλου» κ.ά. Τα «Απόκρυφα» είναι πολλά. Γράφτηκαν είτε για να καλύψουν με φανταστικά επεισόδια τα κενά που υπάρ-χουν στην ιστορία του Χριστού ή των Αποστόλων είτε για να διαδώσουν αιρετικές ιδέες. Οι χριστιανοί, για να ξεχωρίσουν τα γνήσια κείμενα των Αποστόλων από τα μη γνήσια που κυκλοφορούσαν τότε, ξεχώρισαν τα 27 βιβλία ως τα μόνα αυθεντικά (αληθινά), που αποτέλε-σαν το σώμα των βιβλίων της Κ. Διαθήκης. Την πρώτη πληροφορία για όλα μαζί αυτά τα 27 βιβλία έχουμε σε επιστολή του Μεγάλου Αθανασίου το έτος 367. |
Εν. 5. Υπογραμμισμένα στο κείμενο, θεολογικά λάθη στη μετάφραση, σελ. 29-30
Ποια θεολογικά λάθη εντοπίζετε στη μετάφραση του βιβλίου στο μάθημα του Ευαγγελισμού; Δικαιολογήστε την απάντησή σας
σελ. 28 του σχολικού βιβλίου. Τα λάθη που εντοπίσαμε είναι :
1. ΛΑΘΟΣ : Λκ. κεφ. 1, στίχος 34 : Η Μαριάμ τότε ρώτησε τον άγγελο: «Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού δεν έχω συζυγικές σχέσεις με άντρα;»
ΣΩΣΤΟ : Πώς θα μου συμβεί αυτό αφού δεν πρόκειται να έχω συζυγικές σχέσεις με άνδρα;
Η Παναγία αγαπούσε μόνο τον Θεό και σκεφτόταν συνεχώς μόνο Εκείνον. Αυτό θα πει “παρθένος”. Επομένως δεν υπήρχε περίπτωση να έχει στο μέλλον συζυγικές σχέσεις με κανέναν άντρα. Είναι μια ερώτηση που δείχνει ότι δεν είναι αφελής ή έχει άγνοια για τις λειτουργίες της ζωής και της αναπαραγωγής, αλλά τις γνωρίζει πολύ καλά, γνωρίζει ότι είναι αφύσικη οποιαδήποτε άλλη δημιουργία ζωής και για τούτο ζητά να μάθει δικαιολογημένα ποιος είναι ο σκοπός του χαιρετισμού του Αγγέλου.
2. ΛΑΘΟΣ : Λκ. κεφ. 1, 38 : Η Μαριάμ τότε είπε: «Είμαι μια δούλη του Κυρίου· ας γίνει το θέλημά του σ’ εμένα, όπως μου το είπες». Κι έφυγε από αυτήν ο άγγελος.
ΣΩΣΤΟ : “Είμαι η δούλη Κυρίου. Η Παναγία είναι η μοναδική γυναίκα που είχε ποτέ τη δυνατότητα να γεννήσει τον Θεάνθρωπο Χριστό. Καμμία γυναίκα πριν από Εκείνη και μετά από Εκείνη δεν μπόρεσε να είναι άξια να γεννήσει τον Κύριο. Ήταν λοιπόν συγκεκριμένη και αυτό δείχνει το άρθρο “η”, όπως το γράφει στο πρωτότυπο κείμενο.
3. ΛΑΘΟΣ : Μτ. κεφ. 1, 19 : Ο μνηστήρας της Ιωσήφ, επειδή ήταν ευσεβής και δεν ήθελε να την εκθέσει δημόσια, αποφάσισε να διαλύσει τον αρραβώνα διώχνοντάς την κρυφά.
Ο μνηστήρας της Μαρίας Ιωσήφ ήταν όχι απλά “ευσεβής”, αλλά βαθύτερα “δίκαιος”. Αυτό σημαίνει ότι για να τηρεί σωστά το Νόμο του Θεού, θα έπρεπε να ζουν κι οι άνθρωποι του σπιτιού του σύμφωνα με τον Νόμο Του. Αν ανεχόταν κάποιον αμαρτωλό, τότε κι ο ίδιος θα ήταν αμαρτωλός. Για τούτο δεν μπορεί να ανεχτεί να ζήσει με την Μαρία, όσο την νόμιζε “μοιχαλίδα”. Αλλά σαν τύπος του Θεού εκτός από δίκαιος ήταν και αγαθός και δεν ήθελε να λιθοβολήσουν την Μαρία, για τούτο αποφάσισε να τη διώξει τη νύχτα, ώστε ούτε να συζεί με μια αμαρτωλή ούτε να την σκοτώσουν. Γνώριζε ότι αρραβωνιάστηκε την Μαρία για να φυλάξει την Παρθενία της για τούτο πόνεσε αρχικά πολύ και ταράχτηκε, όπως λέει στον Ακάθιστο Ύμνο : “Ζάλην ένδοθεν έχων λογισμών αμφιβόλων Ιωσήφ εταράχθη, κλεψίγαμον την άμεμπτον υπονοών”. Η Μαρία γνωρίζοντας πόσο ασυνήθιστο ήταν αυτό που της συνέβαινε, άφησε στον Θεό να πληροφορήσει με άγγελο το θέλημά του στον Ιωσήφ, όπως και έγινε και την κράτησε κοντά του πλέον, χωρίς να έχει ποτέ συζυγικές σχέσεις μαζί της.
Ερμηνευτικά σχόλια
1. Ευαγγελισμός είναι η ανακοίνωση στην Παναγία της καλής είδησης ότι θα γεννήσει τον Μεσσία, αυτόν που υποσχέθηκε ο Θεός και περίμενε ο λαός· τον Λυτρωτή, τον Ελευθερωτή των ανθρώπων, ώστε να μπορούν να έχουν αληθινή ζωή.
2. Η Ελισάβετ ήταν μητέρα του Ιωάννη του Βαπτιστή και συγγενής της Μαρίας (θεία ή, μάλλον, ξαδέρφη).
4. Τα κορίτσια τότε αρραβωνιάζονταν στα 12 με 13 τους χρόνια. Ο αρραβώνας ήταν ένα σοβαρό θρησκευτικό και κοινωνικό γεγονός. Η απιστία της αρραβωνιασμένης κοπέλας τιμωρούνταν, όπως και της παντρεμένης, με σκληρό θάνατο (συνήθως δημόσιο λιθοβολισμό). Για τους άντρες η συνηθισμένη ηλικία γάμου ήταν ανάμεσα στα 18 με 24 χρόνια τους.
5. Ο αρραβώνας της Μαριάμ με τον Ιωσήφ ήταν ειδική περίπτωση. Αυτή πρέπει να ήταν 12-13 ετών, εκείνος ηλικιωμένος και χήρος με παιδιά. Από τα ευαγγέλια ξέρουμε τα ονόματα των γιών του: Ιάκωβος, Ιωσής, Σίμων και Ιούδας. Αυτά αναφέρουν και για κόρες του, όμως χωρίς τα ονόματά τους (βλ. Μτ 13, 55-56 και Μκ 6, 3).Ο Ιωσήφ ήταν «τέκτων», δηλ. ξυλουργός, επιπλο-ποιός, καροποιός (αμαξάς) και οικοδόμος (χτίστης).
6. Το όνομα Μαριάμ ή Μίριαμ ή Μαρία σημαίνει «δυνα-μική». Οι ευσεβείς γονείς της λέγονταν Ιωακείμ και Άννα και ήταν μακρινοί απόγονοι του βασιλιά Δαβίδ. Για αρκετά χρόνια παρέμειναν άτεκνοι. Τη γέννηση της Μαρίας δέχτηκαν ως χάρη και απάντηση του Θεού στις προσευχές τους. Γι» αυτό και την αφιέρωσαν στον Ναό των Ιεροσολύμων. Εκεί έμεινε 12 χρόνια και γνώρισε βαθιά την ισραηλιτική πίστη. Χαρακτηριστικά της: αγάπη, αφοσίωση και εμπιστοσύνη στον Θεό και αγνότητα ζωής.
7. Ιησούς σημαίνει σωτήρας, ελευθερωτής, λυτρωτής (= αυτός που δίνει «λύτρα», δηλαδή χρήματα ή άλλα πολύτιμα αγαθά, για να ελευθερώσει αιχμαλώτους ή ομήρους).
8. Όταν ο Ιωσήφ πήρε στο σπίτι του τη Μαρία, τότε αυτή έγινε τυπικά νόμιμη σύζυγος του. Όσο ζούσε, φρόντιζε και προστάτευε την ίδια και τον Ιησού, μαζί με τα δικά του παιδιά.
Παναγία, η Μητέρα του Χριστού
Τη Μητέρα του Χριστού Μαρία τίμησε πάντοτε και τιμά η Ορθόδοξη Εκκλησία περισσότερο από όλους τους Αγίους. Οι άνθρωποι τής αφιέρωσαν Ακολουθίες, δηλ. εκκλησιαστικές τελετές, όπως είναι η Παράκληση (Μικρός και Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας) και οι Χαιρετισμοί. Σε αυτές οι πιστοί παρακαλούν για τη μεσολάβησή της και την ευχαριστούν για τη βοήθειά της. Παντού βρίσκονται εκκλησίες αφιερωμένες στο όνομά της. Αναρίθμητες εικόνες ζωγραφίστηκαν για χάρη της. Στάθηκε πηγή έμπνευσης για αμέτρητους καλλιτέχνες σε όλες τις εποχές. Για τους περισσότερους χριστιανούς η Παναγία είναι – μετά τον Χριστό – το πιο αγαπημένο άγιο πρόσωπο. Να μερικά από τα χαρακτηριστικά επίθετα που της έδωσαν: Πάντων χαρά, Μεγαλόχαρη, Γλυκοφιλούσα, Ελευθερώτρια, Γοργοεπήκοος, Καρδιώτισσα.
Από τις πολλές γιορτές προς τιμήν της οι κυριότερες είναι: Γέννηση (8 Σεπτ.), Εισόδια, αφιέρωσή της στον Ναό (21 Νοεμ.), Σύναξις της Θεοτόκου, συνολική τιμητική μνήμη (26 Δεκ.), Ευαγγελισμός (25 Μαρτ.), Κοίμηση (15 Αυγ.) και Χαιρετισμοί, Ακάθιστος Ύμνος (κάθε Παρασκευή βράδυ τις 5 πρώτες εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής πριν το Πάσχα).
Βασικά στοιχεία του μαθήματος
- Με τον Ευαγγελισμό αρχίζει καινούργια εποχή για την ανθρώπινη ιστορία. Χαρακτηριστικό της: οι παλιές υποσχέσεις (επαγγελίες) του Θεού αρχίσουν να εκπληρώνονται.
- Η Παναγία ως εκπρόσωπος όλων των ανθρώπων έδωσε ελεύθερα και πρόθυμα τη συγκατάθεση της στο θέλημα του Θεού για το καλό των ανθρώπων.
- Με τη υπερφυσική του σύλληψη στα σπλάχνα της Μαρίας ο Ιησούς παίρνει την ανθρώπινη ύπαρξη πεντακάθαρη και τέλεια. Ο Χριστός γίνεται έτσι ο γενάρχης του καινούριου κόσμου («νέος Αδάμ»). Πάνω σε Αυτόν στηρίξουν οι άνθρωποι τις ελπίδες τους για τον ερχομό της νέας ανθρωπότητας.
Εν. 6. Εισαγωγή, υπογραμμισμένο κείμενο, Ερμηνευτικά σχόλια 4,6,7,8,9, σελ.35, βασικά στοιχεία του μαθήματος, ασκήσεις σελ. 34.2, 35.3.4.β.
Εννέα μήνες μετά τον Ευαγγελισμό ήρθε στον κόσμο ο Ιησούς, ο ελευθερωτής των ανθρώπων. Γεννήθηκε ταπεινά σε έναν στάβλο της Βηθλεέμ, μιας κωμόπολης της υποδουλωμένης στους Ρωμαίους Ιουδαίας. Οι προφήτες είχαν προαναγγείλει τη γέννηση του. Ευλαβείς άνθρωποι προσεύχονταν πάντοτε για τον ερχομό του και τον ανέμεναν. Ελάχιστοι έλαβαν το μήνυμα γι’ αυτόν, ενώ σχεδόν όλοι συνέχιζαν παντού ανυποψίαστοι τη δική τους ζωή. Και όμως εκείνη την άγια νύχτα κάτι το εντελώς καινούριο μπήκε και ξεκίνησε με τη γέννηση του Χριστού για όλους τους ανθρώπους: η δυνατότητα να ελευθερώνονται και να ζουν μια ζωή αλλιώτικη και γεμάτη. Γι» αυτό εύστοχα ο Μέγας Βασίλειος ονόμασε τα Χριστούγεννα «γενέθλιον ημεραν της ανθρωπότητος».
4. Η λέξη Σωτήρας σημαίνει αυτόν που γλιτώνει, που σώζει και ελευθερώνει από οτιδήποτε υποδουλώνει τον άνθρωπο (προσωπικό και κοινωνικό κακό: αμαρτία, αδικία, εκμετάλλευση, πόνο, φόβο, θάνατο κ.ά.).
8. Στα δώρα των μάγων δόθηκαν οι εξής συμβολισμοί σε σχέση με τον Χριστό: ο χρυσός ως τιμή σ’ αυτόν ως τον νέο βασιλιά του κόσμου, το λιβάνι ως Θεό, η σμύρνα ως αυτόν που θα θυσιαζόταν για χάρη των ανθρώπων.
9. Κατά τους υπολογισμούς των ερευνητών όλα τα μικρά αγόρια που θανατώθηκαν συνολικά ήταν 14.000. Θεωρούνται ως οι πρώτοι ανώνυμοι μάρτυρες του Χριστού.
Βασικά στοιχεία του μαθήματος
Με τη Γέννηση του Θεανθρώπου Χριστού φανερώθηκε ότι:
- Ο Ιησούς ως Σωτήρας θα είναι διαφορετικός από εκείνον που περίμεναν οι Ισραηλίτες (ταπεινός και για όλον τον κόσμο).
- Στη Βηθλεέμ ξεκίνησε η καινούρια ανθρωπότητα (Βασιλεία του Θεού).
- Η ζωή του Ιησού Χριστού απειλείται από τις πρώτες κιόλας στιγμές της ύπαρξης του (σφαγή νηπίων – προσφυγιά στην Αίγυπτο).
Εν. 7. Πώς διαβάζουμε μια ορθόδοξη Χριστιανική Εικόνα; Παράδειγμα η εικόνα της Γεννήσεως του Χριστού. σελ. 36.Β-38, σελ. 40 : Βασικά στοιχεία μαθήματος
Α. Πώς παρατηρούμε μια εικόνα
Όταν βλέπουμε μια εικόνα, χρειάζεται να προσέχουμε τη σύνθεση και τις λεπτομέρειες της. Δηλαδή όλα τα πρόσωπα, τη θέση τους στον χώρο, την κίνησή τους, τα στοιχεία που τα περιβάλλουν και τα χρώματα. Κοιτάζοντας την εικόνα της Γέννησης, για παράδειγμα, προσέχουμε και παρατηρούμε:
- στο κέντρο: τη στάση της Παναγίας, πού βρίσκεται ξαπλωμένο το βρέφος Ιησούς, τι άλλο υπάρχει μέσα στη σπηλιά
- επάνω: από πού ξεκινάει το φως και ως πού φτάνει
- επάνω δεξιά: τα πρόσωπα που εικονίζονται
- επάνω αριστερά: ποιες ομάδες προσώπων εικονίζονται, πού είναι στραμμένο το βλέμμα τους, τις χειρονομίες τους
- αριστερά: τα πρόσωπα και τη στάση τους
- κάτω δεξιά: τι περιγράφει η σκηνή
- κάτω αριστερά: ποια σκηνή παριστάνεται
Β. Πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε την εικόνα μετά την παρατήρηση
Μια εισαγωγική σημείωση. Οι εικονογράφοι ζωγραφίζουν αιώνες μετά τα γεγονότα. Ξέρουν τι προηγήθηκε, τι επακολούθησε και τι αυτά σημαίνουν βαθύτερα. Συχνά συνενώνουν και παρου-σιάζουν μέσα στην ίδια εικόνα γεγονότα που συνέβη-σαν σε διαφορετικό τόπο και χρόνο, με τις σημασίες τους. Έτσι, για παράδειγμα, στην εικόνα της Γέννησης του Χριστού παρατηρούμε στοιχεία που τη συνδέουν με κορυφαίες στιγμές από τη μετέπειτα ζωή και δράση του.
1. Ο στάβλος. Είναι σκοτεινός μέσα σε βράχο. Η σκοτεινιά συμβολίζει την άγνοια, την πλάνη και την μη αληθινή ζωή των ανθρώπων πριν τον ερχομό του Χριστού. Αυτός θα ρίξει και σε αυτούς το λυτρωτικό φως της αλήθειας του. Διαβάζουμε στον Μτ 4, 16:
«…οι άνθρωποι που κατοικούν στο σκοτάδι είδαν φως δυνατό…ανέτειλε ένα φως για χάρη τους»
2. Ο Ιησούς στη φάτνη. Αυτή είναι λαξευμένη σε πέτρα. Μέσα της ο Ιησούς ξαπλωμένος, τυλιγμένος με λουρίδες πάνινες.
3. Τα δύο ζώα κοντά στον Ιησού. Συμβολίζουν τους λιγοστούς Ισραηλίτες που θα τον αναγνωρίσουν ως Μεσσία. Για τους περισσότερους ισχύει το θεϊκό παράπονο με τα κριτικά λόγια του προφήτη (Ης 1, 2-3): «Τους γέννησα και τους ανέδειξα σαν γιους, όμως αυτοί επαναστάτησαν και με απέρριψαν. Το βόδι γνωρίζει τον ιδιοκτήτη του και ο όνος το παχνί του κυρίου του, όμως ο Ισραήλ δεν με γνωρίζει και ο λαός δεν με αντιλαμβάνεται»
4. Η Μαρία. Είναι κοντά στο βρέφος γονατιστή σε στάση προσκύνησης, αφού ο γιος της είναι συνάμα και Θεός της. Φαίνεται ότι καλεί τον θεατή να προσκυνήσει κι αυτός. Μια συγκρατημένη ευτυχία αχνοφαίνεται στο γλυκό της πρόσωπο.
5. Ο Ιωσήφ. Σκεφτικός κάθεται στην άκρη κάτω αριστε-ρά. Μπροστά του ο άνθρωπος με τη σκουρόχρωμη κάπα είναι η προσωποποίηση του πειρασμού, τη στιγμή που του έβαζε στον νου τη σκέψη να διώξει την Παναγία με τον Ιησού στα σπλάχνα της. Όμως δεν το έπραξε, διότι άγγελος τον πληροφόρησε για τον Ευαγγελισμό (βλ. Μτ 1,19-24).
6. Το λουτρό του βρέφους. Μια απλή καθημερινή ανθρώπινη σκηνή. Την προσθέτει ο αγιογράφος, για να δείξει ότι ο Ιησούς από τις πρώτες στιγμές της ζωής του συμμερίζεται σε όλα τη ζωή μας. Δείχνει πόσο αληθινά άνθρωπος ήταν ο αληθινός Γιος του Θεού.
7. Οι άγγελοι. Ολόσωμοι και ευγενικοί πιο πάνω αριστερά από το κέντρο της εικόνας. Ο ουράνιος κόσμος συμμετέχει κι αυτός στο γεγονός.
8. Οι βοσκοί. Ένας ακούει πρόθυμα και με ενδιαφέρον από άγγελο τη χαρμόσυνη είδηση: «Σήμερα… γεννήθηκε για χάρη σας σωτήρας». Ένα βοσκόπουλο πιο κάτω παίζει φλογέρα.
9. Οι μάγοι. Ένας ηλικιωμένος, ένας μεσήλικας κι ένας νέος (του τελευταίου φαίνεται μόνον το κεφάλι του αλόγου). Με λαμπρές στολές, πάνω σε άλογα με χρώμα-τα διαφορετικά. Με το βλέμμα τους στο άστρο πηγαίνουν να προσκυνήσουν. Συμβολίζουν τους ανθρώπους κάθε ηλικίας, από διαφορετικές χώρες, λαούς και θρησκείες, που αναζητούν τον Ιησού.
10. Φως από ψηλά. Κατεβαίνει από τον ουρανό με δέσμες ακτίνων προς το βρέφος στη φάτνη. Κάπου σχηματίζει αστέρι στην πορεία του. Πηγή των φωτεινών ακτίνων ο επουράνιος Θεός της αγάπης, της ζωής και του φωτός (= της αλήθειας για τη ζωή).
Σε ολόκληρη την εικόνα, ιδιαίτερα στο κέντρο και το κάτω μέρος της, δεν υπάρχει τίποτε το ρομαντικό και ειδυλλιακό, και επομένως συναισθηματικά ρηχό και επιφανειακά ωραίο. Κυριαρχεί η σοβαρότητα. «Εξ ύψους ανατολή» και «ανατολή ανατολών» ονομάζεται στους εκκλησιαστικούς ύμνους η Γέννηση. Το πάνω μέρος της εικόνας είναι λουσμένο στο φως. Ένα ελαφρό και γλυκό φως είναι διάχυτο παντού στην εικόνα. Είναι το χαρμόσυνο στοιχείο δεμένο με τη σοβαρότητα. Με δυο λόγια: Όλη η πραγματικότητα είναι παρούσα στην εικόνα: φύση και υπερφυσικά, ορατά και αόρατα, γήινα και ουράνια, θεία και ανθρώπινα. Όλα: γεγονότα, πρόσωπα και χρώματα, σχήματα και μορφές της εικόνας συμβολίζουν και εκφράζουν σημαντικές αλήθειες για το γεγονός και για τη ζωή.
Βασικά στοιχεία του μαθήματος
- Ως ημέρα της γέννησης του ελευθερωτή Χριστού και του ξεκινήματος της νέας ανθρωπότητας, τα Χριστούγεννα είναι γιορτή ευλογίας, χαράς, ανθρωπιάς, ευθύνης και αγώνων για τη ζωή.
- Όσα έζησαν και παρέδωσαν οι Ευαγγελιστές μάς τα περιγράφουν με ζωντάνια οι χριστιανοί εικονογράφοι, υμνωδοί και μελωδοί.
- Σύγχρονοί μας ευαίσθητοι άνθρωποι μάς υπενθυμίζουν την ουσία της γιορτής, ώστε να βιώνουμε στις μέρες μας αληθινά Χριστούγεννα.
Εν. 8 : Παιδικά χρόνια του Ιησού : στ. 49,51,52. Σχόλια σελ. 42: όλα, σελ. 44 όλη.
1. Κατά τις τότε αντιλήψεις, η μητέρα μετά τον τοκετό θεωρούνταν ως «μη καθαρή», το ίδιο και όσοι επικοινωνούσαν με αυτήν. Για τον καθαρισμό τους προβλεπόταν ειδική τελετή στον Ναό 40 μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού. Κύριος σκοπός αυτής της τελετής ήταν η αφιέρωση του μικρού Ιησού στον Θεό.
2. Τα λόγια του αγίου Συμεών: «Νυν απολύεις τόν δουλον σου, Δέσποτα.» (Λκ 2, 29 – 32) τα επαναλαμβάνουν οι ιερείς της Εκκλησίας μας κάθε απόγευμα στον ναό, λίγο πριν το τέλος του Εσπερινού.
3. Ο καθαρισμός στον Ναό και η αφιέρωση του Ιησού (με όσα έγιναν και ειπώθηκαν εκεί) ονομάζονται στην εκκλησιαστική γλώσσα Υπαπαντή του Ιησού δηλ. επίσκεψη, συνάντηση και υποδοχή του από τον φωτισμένο από το Άγιο Πνεύμα προφήτη Συμεών.
4. Η συμμετοχή στον εορτασμό του Πάσχα στην Ιερουσαλήμ για κάθε Ισραηλίτη ήταν καθήκον τιμής και όνειρο ζωής. Έτσι συνέρρεαν εκεί κάθε χρόνο χιλιάδες ευλαβείς Ισραηλίτες τόσο από το εσωτερικό της χώρας όσο και από τη Διασπορά τους σε ολόκληρο τον τότε κόσμο. Τους προσκυνητές αυτούς τιμούσαν με τη φιλοξενία τους οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ.
5. Κάθε Ισραηλίτης πατέρας είχε ιερό καθήκον να διδά-ξει στον γιο του, ώσπου να γίνει δώδεκα χρονών: α) το «Άκουε, Ισραήλ…» (Δευτερονόμιο 6, 4-9), β) τις Δέκα Εντολές και γ) βασικά στοιχεία του θρησκευτικού Νόμου. Στα σχολεία των συναγωγών διδάσκονταν βασικές αλήθειες της ισραηλιτικής πίστης. (Τα κορίτσια μάθαιναν τα παραπάνω από τη μητέρα τους. Οι συναγωγές δεν φρόντιζαν γι’ αυτά. Τα περισσότερα έμεναν στο σπίτι. Ελάχιστα είχαν δυνατότητες για περισσότερες σπουδές).
6. Από Ναζαρέτ ως Ιεροσόλυμα η απόσταση ήταν 120 χλμ. Βαδίζοντας κάποιος κατά μέσο όρο 30 χλμ. τη μέρα χρειαζόταν για το ταξίδι αυτό ένα 8ήμερο (4 μέρες μετάβαση και 4 επιστροφή).
7. Τα λόγια του Ιησού στο Λκ 2, 49 είναι τα πρώτα και μόνα που μας έχουν διασωθεί από τα παιδικά χρόνια ως τη βάπτισή του στον Ιορδάνη.
Βασικά στοιχεία του μαθήματος
- Ο Ιησούς από παιδί έζησε ως απλός άνθρωπος. Συμμετείχε στις κοινωνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις του λαού του.
- Τα λόγια του αγίου Συμεών ότι ο Ιησούς θα είναι «σημείον άντιλεγόμενον» σημαίνουν ότι άλλοι θα τον εμπιστευτούν, θα τον αναδεχθούν και θα αλλάξουν ζωή, ενώ άλλοι θα τον απορρίψουν και θα στραφούν εναντίον του.
- Ο δωδεκάχρονος Ιησούς φανέρωσε για πρώτη φορά μπροστά σε δασκάλους του Νόμου και στους γονείς του ποιος είναι και ποια η σχέση του με τον Θεό.
Αντιστοιχίστε σωστά τις στήλες με τις σειρές *
| 1 Σημείο αντιλεγόμενο θα πει | 2 Ονομάζεται ο μικρός Χριστός αναπεσών | 3 Ο Χριτσός όταν έγινε Δώδεκα ετών | 4 Υπαπαντή ονομάζεται | 5 Ο δίκαιος Συμεών ο Θεοδόχος Προφήτεψε ότι την καρδιά της Θεοτόκου θα τη διαπεράσει δίκοπο μαχαίρι. Εννούσε | |
| από την προφητεία του Ησαΐα ότι θα είναι σαν λιοντάρι κοιμισμένο που δεν τολμά κανείς να το ξυπνήσει, δηλαδή Θεός δυνατός κι εξουσιαστής των πάντων [2] | |||||
| η αφιέρωση του μικρού Χριστού στον Θεό ως πρωτότοκος της Μητέρας Του και η υποδοχή του από τον Θεοδόχο Συμεών [4] | |||||
| ότι άλλοι θα Τον δεχθούν ως Σωτήρα κι άλλοι θα Τον απορρίψουν και θα Τον πολεμήσουν [1] | |||||
| ότι θα πονούσε αφόρητα όταν είδε τον αθώο Υιό της στον Σταυρό για την σωτηρία όλων μας [5] | |||||
| δίδαξε τους σοφούς της Ιερουσαλήμ στο Ναό του Σολομώντος και θαύμασαν την σοφία του [3] |
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ : ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ, ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 