Πνευματική Γεωγραφία της Καλύμνου – ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

Τα κάλαντα, «τα τρα(γ)ού(δ)ια», όπως λέγονται στην Κάλυμνο, λέγονταν και λέγονται μέχρι σήμερα την παραμονή κάθε γιορτής (Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Φώτων). Παλαιότερα οι βοσκοί που έπαιζαν την τσαμπούνα, συνήθιζαν να τα λένε το βράδυ της παραμονής της γιορτής. Σήμερα ο μόνος που βγαίνει με την τσαμπούνα του και λέει τα κάλλαντα είναι ο κύριος Νίκος Κουτελάς από το Βαθύ.

Όπως σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έτσι και στην Κάλυμνο, έχει πλέον επικρατήσει τα κάλαντα να λέγονται από μικρούς με τη συνοδεία του τριγώνου. Όμως, ευτυχώς, αν και σπάνια, υπάρχουν ακόμα νέα παιδιά που βγαίνουν και τα λένε με τη συνοδεία του βιολιού. Όποιος βρεθεί το Δωδεκαήμερο στην Κάλυμνο μπορεί να ακούσει τα κλασικά κάλαντα που ακούγονται σχεδόν σε όλη τη χώρα, αλλά σίγουρα θα έχει την ευκαιρία ν’ ακούσει τα πατροπαράδοτα παραδοσιακά κάλαντα του νησιού.

Κάλαντα Χριστουγέννων

Αυτή είναι η ημέρα όπου ήρτ’ ο Λυτρωτής από Μαριάμ Μητέρα, εκ Παρθένου Γεννηθείς.

Άναρχος, αρχή λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός, ο αγέννητος γεννάται εις την φάτνη ταπεινός.

Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς Κι ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς.

Μιλητά: Και εις έτη πολλά.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Τα κάλαντα που ακολουθούν, αποτελούν τα πιο παλιά κάλαντα που λέγονταν στο νησί. Σήμερα τα κάλαντα αυτά λέγονται είτε από τη Φιλαρμονική ή από τους λιγοστούς μεγάλους που καμιά φορά βγαίνουν να πουν τα κάλαντα ή ακόμα από διάφορα σωματεία που τα λένε για κάποιο φιλανθρωπικό σκοπό.

 Άγιος Βασίλης έρχεται (και δεν μας καταδέχεται), πάνω από το Μαράσι,

Βαστά γαλούνι και κρασί, να ‘ρθεί να μας κεράσει.

–         Κάτσε να φας, κάτσε να ψεις, κάτσε τον πόνο σου να πεις, κάτσε να τρα(γ)ουδήσεις.

–         Μα μένα οι καλοί γονιοί τραγούδια δεν μου μάθα, μόνο μου μάθα γράμματα και γράμματα σας λέω.

–         Και σαν ηξέρεις γράμματα, πέμμας την αλφαβήτα (και στο ραβδί του ακούμπησε (ν)α πει την αλφαβήτα)

Και το ραβδί του το ξερό χλωρά βλαστάρια βγάζει, και κάτω στις ριζούλες του βρύσες εκυμματούσα

Και κατεβαίναν πέρδικες, γαριφαλιές λεβέντικες και ηβρέχαν τα φτερά τους

Και ηραίναν τον αφέντη μας, τον πολυχρονεμένο.

Χρόνια πολλά με ένα κομμάτι μπακλαβά!

Όταν λέγονταν τα κάλαντα αυτά, τα παινέματα συνεχίζονταν για την Κυρά, την κόρη και το γιο χωρίς διακοπή:

Κυρά λιγνή, κυρά ψηλή, κυρά καμαροφρύδα,

Πού ‘χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος,

Και του κοράκου το φτερό το ‘χεις καμαροφρύδι,

Σήκου να πας στην εκκλησιά να κάμεις το σταυρό σου.

Πολλά ‘παμε της μάνας μας, ας πούμε και της κόρης.

Μάνα ‘χεις κόρη έ(υ)μορφη, γραμματικός τη θέλει,

Μ’ αν είναι και γραμματικός, πολλά προικιά γυρεύγει.

Γηρεύγει αμπέλια ‘τρύγητα κι αμπέλια τρυ(γ)ημένα,

Γυρεύγει και την θάλασσα με όλα τα καράβζα,

(γυρεύγει και τη Βενετσά μ’ ούλα της τα βενέτια).

Γηρεύγει και τον κυρ βοριά να τα ξυλαρμενίσει.

Πολλά ‘παμε της κόρης μας, ας πούμε και του γυιού μας.

Μάνα ‘χεις γυιό εις το σκολειό και γυιο είς το ψαλτήρι,

Να σ’ αξιώσει ο Θεός να βάλει πετρασείλι.

Κόψε το κιτρολέμονο και βάλε στο ποτήρι

Και κέρασε τον άντρα σου και με τον μουσαφίρη.

Φέρτε παννέρζα κάστανα, παννέρζα πορτοκάλλια,

Φέρετε και το γλυκό κρασί να ψουν τα παλληκάρζα.

Σφάξε μας και τον πετεινό τον κότσινο τον παρδαλό

Και δοσ’ μας το μπαξίσι.

 

Σήμερα οι νέοι, αλλά και οι παλιοί, τραγουδούν περισσότερο τα παρακάτω κάλαντα:

 Κάλαντα Θεοφανίων

Ο μήνας έχει σήμερα πέντε Ιανουαρίου και όλοι μας εορτάζουμε τα φώτα του Κυρίου.

Όλοι οι παπάδες περιπατούν με το σταυρό στο χέρι και μπαίνουν μες στα σπίτια μας και λεν τον Ιορδάνη

Βοήθεια να έχετε τον μέγα Ιωάννη, στο σώμα και εις την ψυχή έχει χαρά μεγάλη

Και σχίστηκαν οι ουρανοί και βγήκε περιστέρι, μα περιστέρι δεν ήταν, ήταν το Άγιο Πνεύμα.

Το Άγιο Πνεύμα έφυγε να πάει να μαρτυρήσει πως ο Χριστός βαφτίζεται σ’ Ανατολή και Δύση.

Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο, εκεί δεν ήταν δέντρο και δέντρο εφυτρώθει,

Το Δέντρο ήταν ο Χριστός, η ρίζα η Παναγία και τα περικλωνάρια του ήταν η μαρτυρία,

Που μαρτυρούσε κι έλεγε για του Χριστού τα πάθη.

Και εις έτη πολλά!

Η Κάλυμνος, νησί άγονο, υπόφερε πολύ από την πείνα κατά την περίοδο της Κατοχής. Τα παρακάτω τρα(γ)ού(δ)ια, που λέγονταν την περίοδο εκείνη, αποτελούν μαρτυρία.

 Κάλαντα πολέμου – Κατοχής

Α) Κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστουγέννων αδελφοί μου και Φωτών παραμονή και στο σπίτι μας δεν βρίσκεις ούτε μπουτσά ψωμί.

Οι ανθρώποι πεινασμένοι, μες στους δρόμους περπατού(ν), των μανταρινιών τα φύλλα τρων για να ‘ποστομωθού(ν).

Και τθυμούνται οι κα(ϋ)μένοι τις παλιές καλές χρονιές που γυρίζασι στα σπίτζια με γεμάτες αγκαλιές.

Μέρες, νύχτες τώρα λένε, ότι θα μας δώσουνε, από τζυο κιλά πατάτες, δια να μας σώσουνε.

Ο Θεός (ν)α τους φωτίσει, όλους τους εμπόρους μας, για να μας τις δώκου(ν) (α)πόψη, να σώσουν τους ανθρώπους μας.

Ελπίζετε ως το Πάσχα, πεινασμένα μου παιτζιά, πόλεμος να τελειώσει να ‘χουμε πολλά ψωμιά.

Και να κάμουμε αυγούλλες, φτάζουμα πολλά, πολλά, κι ‘αλαζάρους ένα μπόϊ, για να τρώμε μια (ε)βδομά(δα).

Μιλητά: Και του χρόνου. Έτη πολλά.

 Β) Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, φέτος δεν έχουμε ψωμιά,

Χαρούψα κοπανούμε και την πείνα μας ξεχνούμε.

Άλλα τα κάμνουν χαλουβά, άλλοι τα κάμνουν μπακλαβά,

Τα κάνουν και πιτθάκια για τα ψο μικρά παιδάκια.

Και μη χολιάτε πλιό, παιτζά, εμείς να είμαστε καλά,

Θα ‘ρτει και η καλοχρονιά, Θα’ρτει κι’ ευτυχία και θα πάψουν τα δελτία!

(Μουσελλής Ιωάννης, Β2)